Yunus Nadi’nin 1930-36 yıllarında öncülük yaptığı İstanbul’a asmalı köprü tartışmaları..

“İstanbul’da asma köprü” başlığı ile Cumhuriyet’in 1. sayfasında yayımlanan 7 Ocak tarihli köşe yazısı ile başlatılan tartışmalarda, inşaat mühendisleri yüklü bir dizi proje üretiliyor.

7 Şubat 1936 tarihli köşe yazısı ile de periyot tartışmalarına “Laf kıtlığında asmalar budayayım!” eleştirici yazısıyla periyot katkısını tamamlıyor.

Cumhuriyet, sağduyulu tenkide açık kimliği ile ileride yıkma zaruriliği doğabilecek inşaatlarla kentin tıkanmaması, ortada kent planı olmadan yola çıkılmaması, Atatürk ismi verilmesi teklifli asma köprü projesinden vazgeçilmemesi ikazlarını benimsemiş olarak “Delik büyük, yama küçük” başlıklı uzmanlık yazısı, 10 Şubat 1936 tarihi ile süreksiz nokta koyuyor.

1930-36 yıllarında Yunus Nadi’nin önderliğinde yaşanan “İstanbul’a asma köprü” tartışmalarının değerlendirmesini, günümüzde köprü deyince birinci akla gelen isim Prof. Altok Kurşun, İstanbul İnşaat Mühendisleri Odası Lideri Nusret Suna, inşaat mühendisliğinin şube ve merkez oda liderlerinden duayen Mete Akalın, Cumhuriyet Arşivi, öncelikle kupür arşivlerinden sorumlu Gülsev Toksöz ile masaya yatırdık. Asma köprülerin çağımızın da en vazgeçilmezi olduğu gerçeğinde buluşuldu. Dönemsel karşı çıkışların, İstanbul Nazım Planı eksikliği, kentin fonksiyonuna ait tartışmaların çarpıklıkları üzerinden gündeme geldiği gerçeğinin altı çizildi.

Nusret Suna, Mete Akalın, Altok Kurşun, Şükran Soner, Gülsev Toksöz

Cumhuriyet’in kupür arşivlerinde geçmişe dönük taramalar bitecek üzere değil. Arkadaşımız Gülsev Toksöz, yeni keşiflerinin coşkusuyla elinde kocaman bir zarf, içi dolu kupürlerle karşımda. Yeni Türkçe ile yayımlanmış eski gazetelerin lisanı günümüzden biraz uzakta. 7 Ocak 1930 tarihini taşıyan Cumhuriyet’in manşetinde, “Türk-Yunan müzakeratı akamete yanlışsız gidiyor” başlığı var.

Yunus Nadi ise manşetin altında yer alan köşe yazısına direkt “İstanbul’da asma köprü” başlığını atmış. “Asma köprü biraz değerliye mal olabilir amma, bize değer biçilemeyecek bir liman da vermiş olabilir” öngörüsünü eklemiş. “Cumhuriyet idaresine büyük bir onur, hizmet olabileceği” sonuç görüşüyle imzasını atmış. Yunus Nadi’nin Mustafa Kemal’in önerisi ile İstanbul’daki mandacı basına karşı, Cumhuriyet’in sesi olabilmesi emeliyle, Cumhuriyet gazetesini İstanbul’a Cağaloğlu’na taşıdığı, yayın hayatını sürdürdüğü gerçeği de gözetilince, “İstanbul’a asma köprü”nün birebir vakitte Mustafa Kemal’in de düşü olduğu sonucu çıkarılabilir.

Çabucak gerisinden 10 Ocak 1930 tarihli 1. sayfada yayımlanan köşesinde “Müstakbel İstanbul” başlığı altında İstanbul’un öncelikle kusursuz bir plana muhtaçlığı olduğunun altını çiziyor. İstanbul üzere bir kentin sadece bir istasyonu olamayacağını sorguluyor. Şimendiferlerin (demiryolarının) Yedikule’den evvel ve sonra izleyecekleri bir sınır ile kente yapılacak asma köprüye dahil edilerek hem Beyoğlu hem de asma köprü üzerinden Boğaz’ı da atlayarak Anadolu’ya geçmelerinin yolunun bulunmasının bir düş olmadığının altını çiziyor. Gazi’nin ismine yaraşacak bir asma köprünün yapılmasına ait kanılarını pekiştiriyor..

11 Ocak tarihli Cumhuriyet’in 3. sayfasında Yunus Nadi ile yapılmış bir söyleşi üzerinden yayımlanan kıymetlendirme yazısında, yeniden “İstanbul’da asma köprü” başlığı altında görüşleri özetlenirken “Eskiden cihan siyasetinin anahtarı olan İstanbul artık de cihan ticareti ve iktisadının anahtarı olabilir” saptamasına yer verilir. Dünyanın en hoş kentlerinden biri olarak kültürel kıymetlerinin korunması, geliştirilmesi yanında, Avrupa ve Asya’yı birbirine bağlayan fonksiyonunun ehemmiyeti üzerinde duruluyor.

Bütün cihanın (dünyanın) bu en hoş kentinin yabancıları da çok etkilemiş kültürel geçmişinden örnekleri paylaşılıyor. Pierre Loti’yi de içine alan, tarihin geçmişinden pek çok yabancının İstanbul aşkı, kültürüne katkılarından örneklerin en kıymetlileri sıralanıyor. Marmara ile Karadeniz ortasında uzanan bir kentin, Avrupa ile Asya ortasındaki bağlarının da güçlendirilmesi yolunda öncelikler sıralamasının yapılması gereği üzerinde duruluyor. Kültürel hoşluklar katmaya dönük Venedik gondollarından da örnek veriliyor.

Karadan demiryolları ile yeşillerinin korunması yüklü projelerden kelam açılıyor.

ATATÜRK İSMİ VERİLEBİLECEK ASMA KÖPRÜNÜN GÖRSELİ

Devrin Boğaz için simge olmuş asma köprüsü Sarayburnu’ndan Üsküdar’a uzanıyor, üstünden tren geçebilecek raylı sistemin kurulmuş olmasını da getiriyordu. 9 Ocak 1936 tarihli Cumhuriyet’ten. Bugünkü Marmaray’ın yeraltı geçiş sınırı üzere de fonksiyon görmesi beklenmiş, öngörülmüştü. Artık görseli Marmaray sınırlarını gösteren trenler üzerine İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin arşivinden yerleştirilmiş olmalı.

Altok Kurşun’un arşivinden bizimle paylaşmayı seçtiği Boğaz’ın iki yakasını sembolik birleştiren kayıkların fotoğrafı. Görseli net olmasa da kendisi için inşaatının başında olduğu 2. köprüyü simgeliyor olmalı.

Köprü, hele de asma köprüler deyince günümüzde birinci akla gelen isim Prof. Altok Kurşun, Yunus Nadi’nin öncülüğündeki 1930-36 tartışmalarında en çok “asma köprü” kavramının kullanılmasından etkilenmiş. O tarihlerdeki büyük kalkınma düşüne hayranlığını paylaşıyor..

‘BOĞAZA ASMA KÖPRÜ TAM İSABET’

Köprülerin günümüzün en büyük ustalarından, köprülerin hükümdarı olarak bilinen Prof. Altok Kurşun’un gözüyle Az Nadi’nin öncülüğünde asma köprü tartışmalarının kıymetlendirilmesi..

Gündemimizin dışında kaldığı için günümüzde sayısız köprüler, en çok da asma köprüler inşaatlarıyla ünlü Prof. Altok Kurşun’un 2. Boğaz köprüsü de içinde, ülkemize yüklü asma köprüler olmak üzere, sayısız köprü inşaatının sorumlusu olduğunun altını çizmekle yetiniyoruz. Prof. Altok Kurşun, 1930’lu yılların teknolojik şartlarının bir genel değerlendirmesi ile kelama giriyor:

“Yıl 1930, köprücülük dünyasının bugün bize çok olağan gelen üretim usullerinin, kullandığımız yüksek kaliteli gereçlerin, özel makine ve ekipmanlarının neredeyse hiçbirisinin olmadığı bir devir. Köprü deyince akla büyük usta Mimar Sinan’ın taş kemer köprüleri geliyor çoklukla. Bugünün köprücülük dünyasının vazgeçilmez elemanlarından ‘öngerilmeli beton’ şimdi keşfedilmemiş. Dünyada birinci ünlü ustaların fikirleri 1930’larda yeni ortaya atılmış. Yüksek dirençli çelik, yüksek dirençli beton hayal bile edilemez.”

Kurşun Hoca, devrin var olan İstanbul köprülerinin değerlendirmesini de yaptıktan sonra:

“Savaştan yeni çıkmış bir ülke. Artık sıra kalkınma atılımlarında. İstanbul’un Haliç üzere doğal bir limanı var, bu limanı dünyaya açmak, ülkü bir ticaret limanı yapmak, üzerindeki manilerden kurtulmak gerek. O devirde çok az sayıda olsa da dünyada asma köprü uygulamaları var. İki yakayı su içerisinde ayak yapmadan geçmenin tek yolu ise oraya bir asma köprü yapmak. Esasen asma köprüler asırlardır büyük açıklıkları geçmenin tek yolu. Bunun Cumhuriyet gazetesi muharrirleri tarafından o tarihlerde önerilmesi, ayrıyeten takdire şayan ve çok dikkate kıymet.

Asma köprü yapmak, kâfi düşey gabari sağlanarak devamlı kesintisiz bir yaya ve araç trafiğinin sağlanmasının tek yolu. Tekrar o tarihlerde Boğaz’a asma köprü yapılması fikri ise ‘tam isabet’. Boğaz’a yapılacak bir asma köprünün ayaklarını karada inşa etmek ise olmazsa olmaz bir koşul. Boğaz geçişi için köprü üzerinde bulunması önerilen ‘şimendifer’ kaidesi ise günümüzden 90 yıl öncesinde metropoller için tek tahlilin ‘toplu taşım’ olmasından öbür bir şey değildir. Nitekim tebrikler.”

YARIN: Yunus Nadi’den bugüne asma köprü tartışmalarında palavralar ve gerçekler

Cumhuriyet