Konuk müellif: Gila Benmayor
Pera Müzesi, hayatını Paris’te sürdüren, kökleri İzmir ve Beyrut’a uzanan, 20. yüzyılın en üretken, çok istikametli sanatkarlarından birini ressam, şair, muharrir Etel Adnan’ı ağırlıyor. Yapıtları hem Batı’nın hem Doğu’nun önde gelen müze ve galerilerinde sergilenen 96 yaşındaki Etel Adnan, Türkiye’de tüm devirlerini kapsayan birinci standı için kaleme aldığı mektupta bakın ne diyor?
“Türkiye daima günlük hayatımın art planında idi. Çocukken Türkçe ve Fransızca konuşuyordum. Daha sonra okulum nedeniyle Fransızca baskın çıktı. Kendimizi birçok vakit bir Osmanlı ailesi olarak görürdük; çünkü babam Harbiye’den kurmay subay olarak mezun olmuştu ve Mustafa Kemal’in sınıf arkadaşıydı. Babamı bir tek Atatürk öldüğünde ağlarken görmüştüm.”
Sanatkarın babası Birinci Dünya Savaşı’ndan evvel İzmir’e garnizon kumandanı olarak atanmış ve orada tanıştığı İzmirli genç bir Rum bayanla evlenmiş. 1922’de İzmir yangınından sonra Beyrut’a göç eden çift, hayatları boyunca İzmir hasreti çekmiş.
Beyrut’ta 1925 yılında Müslüman baba ile Hıristiyan anneden, çok dinli, çokkültürlü, çokdilli bir ortamda dünyaya gelen Etel Adnan mektubunda İzmir hasretinin altını çiziyor:
“Evde bizim için İzmir yitik bir cennet üzereydi. Kentten kelam ederken ağlardık. Çocukken ufukta kocaman bulutlar görünce ‘Bu İzmir mi’ diye sorardım. Beyrut’taki plaja yüzmeye gittiğimde ‘İzmir’e gidiyorum’ derdim. Annem dünyanın hiçbir yerinde memleketindeki kadar lezzetli balık olmadığını söylerdi.”
GERİSİNDEN GELEN KENTLER
Adnan’ın bu kelamları bana Kavafis’in “Şehir” şiirindeki o meşhur dizeleri hatırlatıyor:
“Yeni bir ülke bulamazsın, diğer bir deniz bulamazsın.
Bu kent gerinden gelecektir.”
Evvel İzmir, sonra Beyrut Etel Adnan’ın gerisinden gelen, kimliğini, şiirini, fotoğrafını şekillendiren kentler kuşkusuz.
Motamot göç, sürgün, iltica kavramları üzere. Beyrut’tan sonra Paris’te Sorbonne’da sanat ideolojisi ve estetik eğitimine devam eden, 1955 yılında ise Kaliforniya’ya göç eden Etel Adnan, resme burada başlıyor. San Francisco’da müzeleri, galeri geziyor. Pera Müzesi’ndeki stantta görüp bayıldığım, çizimleri akordeon üzere katlanan defter “leporello” üzerinde yapmak tekniğinin sıklıkla kullanıldığı Çin, Japon sanatını keşfediyor.
Lübnan iç savaşının başlamasından (1975) üç yıl evvel Lübnan’a, kendi deyişiyle “sürgünden sürgüne” dönüyor. Gazeteci olarak çalıştığı Beyrut’ta birinci şahsî standını açıyor. Memleketinde iç savaş sürerken tekrar “gönüllü sürgüne” Kaliforniya’ya dönüyor. Hayatını Kaliforniya, Paris, Beyrut üçgeninde sürdürüyor.
LONDRA’DAKİ STANT SONRASI…
2016 yılında Londra’da ünlü Serpentine Sackler Galeri’ndeki “Dünyanın Ağırlığı” standından sonra 91 yaşında medya tarafından “Sanat ikonu” olarak tanımlanıyor.
Pera Müzesi’nde açılış günü sergiyi birlikte gezdiğim, Adnan’ın hayat arkadaşı Suriyeli ressam Simone Fattal ile birlikte eşkürotör Serhan Ada’nın dediği üzere, sanatkarın tüm yapıtları şiir niteliğinde. Serhan Ada “Etel Adnan hem şair, hem muharrir, hem halı desinatörü, hem ressam ve bu istikametlerinden sadece biriyle anlatılamaz” derken az bile söylemiş.
Pera Müzesi’nde “Bir Ihlamur Ağacı, Akabinde Bir Tane Daha” dizelerinin olduğu suluboya “leporello”ları, yağlıboya tabloları, dokuma kilimleri, seramikleri, desenleri hayranlıkla izledikten sonra suratıma alamayıp gece yarılarına kadar sanatkarla ilgili YouTube’ları izledim.
Karşımızda 96 yaşında kendi usulleriyle (resimlerini yazı ya da şiir muharrir üzere masasında yapıyor) üretmeye devam eden çok taraflı bir sanatçı var. Etel Adnan, müellif (Serhan Ada, Arap Kıyameti kitabını çevirdi), deneme muharriri, şair, ressam, seramik sanatkarı, halı desinatörü, illüstratör, direktör.
“Çeşitlilik zenginliktir” diyen sıra dışı sanatkarın Pera Müzesi’ndeki 60 yıllık üretimini kapsayan standını kaçırmayın derim.
Cumhuriyet
