BBCBalk bölgesinin ‘gölge’ belediye lideri Hacı Hikmet, Taliban’a 1990’larda katılmış eski bir savaşçı

Taliban denetimindeki bölgeye girmek uzun sürmedi. Ülkenin kuzeyindeki Mezar-ı Şerif kentinden hareket edip kenarlarında büyük bomba kraterleri olan yoldan yarım saat gittikten sonra Taliban’ın Balk bölgesindeki yöneticisi Hacı Hikmet ile buluştuk.

Siyah türbanlı, kolonya sürünmüş bu adam örgüte, ülkenin büyük kısmını yönettiği 1990’lı yıllarda katılan deneyimli bir savaşçı.

Taliban bizim için bir güç gösterisi hazırlamıştı. Yolun iki tarafına dizilmiş ağır silahlı savaşçıların ortasından geçtik. Birisi roketatar, bir oburu ABD askerlerinden ele geçirilen M4 tüfeği taşıyordu. Balk bir vakitler ülkenin daha istikrarlı bölgelerinden biriydi, artık ise şiddetin en çok hükümran olduğu yer.

Savaşçılığıyla ün kazanmış mahallî askeri kumandanlardan Baryalay yolun aşağısını göstererek, “Hükümet güçleri çabucak orada ana pazar yerinin yanındalar. Ancak üslerinden çıkamıyorlar. Bu topraklar mücahitlere ait” dedi.

Kırsal bölgeler Taliban’ın

Aslında bu Afganistan’ın dört bir yanında sıkça rastlanan bir durum. Hükümet kentler ve büyük kasabaları denetim ediyor fakat bu yerleşimlerin etrafı, kırsal bölgelerin geniş kısmını elinde tutan Taliban güçleri ile kuşatılmış durumda.

Taliban ana yollar üzerine kurduğu denetim noktaları ile bu toprakların kontrolünü sağlıyor.

“Onları esir alıp tutuyoruz. Sonra mahkemelerimize teslim ediyoruz. Ne olacaklarına onlar karar veriyor” diye sürdürdü.

BBC

‘Zafer bizim’

Taliban bu savaşın galibi olduğuna inanıyor.

Yeşil çayını yudumlayan Hacı Hikmet, “Savaşı biz kazandık, Amerika kaybetti” diyor.

ABD Lideri Joe Biden’in son ABD güçlerinin ülkelerine dönüşünü Eylül ayına bırakma kararı, Amerikan askerlerinin ülkede geçen yıl varılan mutabakatla belirlenen 1 Mayıs tarihine kadar çekilmemiş olacağı manasına geliyor. Bu Taliban liderliğinin sert yansısına yol açtı lakin her şeye karşın milislerin morali yüksek görünüyor.

Hacı Hikmet, “Her şeye hazırız, Barışa büsbütün hazırız ve cihada da büsbütün hazırız” diyor.

Yanında oturan bir kumandan da, “Cihat bir ibadettir. İbadeti ise ne kadar yapsan yorulmazsın” diye ekliyor.

Müslümanla savaş ‘cihat’ olur mu?

Geçen yıl Taliban için pek “cihat” yılı olmadı. ABD ile muahede imzaladıktan sonra memleketler arası güçlere taarruzlarını sonlandırdılar ancak Afgan hükümet güçleriyle savaşmayı sürdürdüler.

Hacı Hikmet Müslüman’ın Müslüman ile savaşmasının cihat anlayışı ile çelişip çelişmediği sorumuzu yanıtlarken bir çelişki olmadığını söyledi ve “Biz Şeriat kanunlarıyla yöneten bir İslami hükümet istiyoruz. Bu taleplerimizi kabul ettirene kadar da cihada devam edeceğiz” dedi.

Taliban’ın Afganistan’daki başka siyasi kümelerle iktidarı paylaşmayı kabul edip etmeyeceği konusunda ise Hacı Hikmet, buna Katar’daki örgüt liderliğinin karar vereceğini söylüyor, “Ne karar verirlerse kabul edeceğiz” diyor.

‘Afganistan İslami Emirliği’

Taliban kendisini rastgele bir isyancı küme üzere değil, idaresi devralacak bir örgütlenme olarak görüyor. Kendilerinden Afganistan İslami Buyrukluğu diye kelam ediyorlar. Bu, idaresi ele geçirdikleri 1996’dan, 11 Eylül hücumları sonrasında ABD güçlerinin müdahalesiyle devrildikleri vakte kadar kullandıkları isim.

Denetimleri altındaki bölgelerde günlük hayatın gerektirdiği hizmetlerden sorumlu “gölge” yetkililerden oluşan gelişmiş bir idare sistemi oluşturmuşlar.

Balk bölgesinin belediye lideri sayılan Hacı Hikmet bize çevreyi gezdiriyor.

BBCKız çocukları 1990’lardaki Taliban idaresinde okula gidemiyordu

Kız çocukları okulda

Ziyaret ettiğimiz ilkokulda oğlanlar ve kız çocukları Birleşmiş Milletler tarafından bağışlanan okul kitaplarıyla ders görüyor.

1990’lı yıllarda iktidarları sırasında Taliban bayanların ve kız çocuklarının eğitimini yasaklamıştı. Hala de kimi bölgelerden kız çocuklarının okula gidişine müsaade verilmediği tarafında haberler geliyor. Lakin en azından bu bölgede Taliban, kız çocuklarının okumasını teşvik ettiklerini söylüyor.

Taliban’ın lokal eğitim komitesinin sorumlusu Mevlevi Selahaddin, “Hicab giydikleri sürece sorun yok. Okumaları önemli” diyor. Ortaokullarda ise yalnızca bayan öğretmenlerin ders verdiğini ve peçenin mecburî olduğunu da ekleyerek, “Şeriata uydukları sürece sorun yok” diyor.

Mahallî kaynaklarımız Taliban’ın eğitim programından sanat ve yurttaşlık derslerini çıkardığını onların yerine İslami dersler koyduğunu lakin bunların dışında ulusal müfredatın izlendiğini söylüyor.

Mevlevi Selahaddin, “Benim kızım şimdi küçük ancak büyüdüğünde okula ve medreseye göndereceğim. Kâfi ki hicab ve Şeriat’a uygun olsun” diyor.

Sıhhat ocaklarında bayanlar çalışıyor

Okullardaki işçinin maaşlarını aslında Kabil hükümeti ödüyor fakat denetim Taliban’da. Bu, bütün ülkede şu anda uygulanan bir hibrit sistem.

Yakındaki, bir yardım kuruluşunun yönetimindeki sıhhat ocağında da durum birebir.

Taliban bayanların sıhhat ocağında çalışmasına müsaade veriyor ancak geceleri onlara bir erkek yakınlarının eşlik etmesini, bayan ve erkek hastaların birbirinden başka tutulmasını koşul koşuyor. Ayrıyeten doğum denetimi ve aile planlama danışmanlığı da verilen hizmetler ortasında.

Taliban’ın üzerimizde olumlu bir izlenim yaratmaya çalıştığı açık.

Hacı Hikmet, bizim beklentilerimizi boşa çıkarmaktan gururlu, aracımızla yanından geçtiğimiz bir küme kız öğrenciyi gösteriyor.

Lakin Taliban’ın bayan haklarıyla ilgili tavrı konusundaki korkular devam ediyor. Kümenin hiçbir bayan yetkilisi yok ve 1990’lı yıllarda bayanların konut dışında çalışmasını ve kız çocuklarının okula gitmesini yasakladığı hala hatırlarda.

Balk bölgesindeki köylerde dolaşırken dış yerlerde çok sayıda bayan gördük ve bir kısmının örtüleri burkaya nazaran daha açıktı ve serbestçe geziyorlardı. Ancak örneğin pazar yerinde bu formda giyinmiş bayan görmedik.

Hacı Hikmet bayanların giyimi konusunda yasaklar olmadığını lakin muhafazakar toplum yapısı içinde zati genel olarak kapandıklarını söylüyor.

BBCKadınların sıhhat ocağında çalışmasına müsaade var lakin geceleri bir erkeğin eşlik etmesi kuralıyla

Halk ne düşünüyor?

Bölgeyi ziyaretimiz boyunca daima olarak yanımızda Taliban yetkilileri oldu ve onların eşliğinde konuştuğumuz mahallî halktan beşerler da Taliban’ı desteklediklerini, onlara güvenliği sağladıkları için minnet duyduklarını anlattı.

Yaşlı bir adam, “Hükümet varken insanlarımızı hapsediyorlar ve bırakmak için rüşvet istiyorlardı. Halkımız çok acı çekti. Artık durumdan memnunuz” diye konuştu.

Taliban’ın çok muhafazakar kıymetleri kırsal kısımlarda yaşayan halkla daha az çatışıyor ancak bilhassa kentlerde yaşayan birçok insan 1990’ların İslam Buyrukluğu zulmüne geri dönüleceğinden, son yirmi yıldır kullandıkları kimi hak ve özgürlükleri kaybedeceklerinden telaş ediyorlar.

Balk bölgesinde daha sonra görüşebildiğimiz, isminin bilinmeyen tutulmasını isteyen bir kişi Taliban’ın, röportajlarda kendisini yansıttığından çok daha sert olduğunu söyledi. Bu kişi köylülerin sakallarını kestikleri için tokatlanabildiğini, dövülebildiğini, müzik dinliyorlar diye aygıtlarının parçalandığını söyledi. “İnsanların onların buyruklarına uymaktan öteki devası yok. En küçük mevzuda bile çabucak fizikî şiddete başvuruyorlar. Beşerler korkuyor” diye konuştu.

Yeni Taliban eski Taliban’dan farklı mı?

Hacı Hikmet, 1990’larda Taliban’a katılmıştı. Etrafımızdaki daha genç savaşçılar fotoğraflar, selfieler çektirmekten şad görünürken, o kamerayı görünce evvel türbanıyla yüzünü örttü. Sonra gülerek “Eski alışkanlık” dedi ve yüzünü açtı. Eski Taliban idaresinde fotoğraf yasaktı.

Ona, eski Taliban idaresindeki icraatlarda yanılgı görüp görmediğini, artık tıpkı halde davranıp davranmayacaklarını sorduk.

“Eski Taliban ve bugünkü Taliban birebirdir. O vakitle şimdiyi karşılaştırırsak, hiç bir şey değişmedi. Lakin, insanlarda değişiklikler oldu. Kimisi daha sert kimisi daha sakin. Bu olağan bir şey” dedi.

Taliban, “İslami hükümet” kavramıyla tam olarak ne demek istediği, nasıl bir idare yaratmayı amaçladığını bilerek muğlak bırakıyor üzere görünüyor.

Birtakım yorumcular bunun hareketin daha radikal ve daha ölçülü ögeleri ortasındaki sürtüşmeleri engellemeye yönelik bir gayret olduğunu düşünüyor.

Hem ortalarında bu kadar farklı görüşler barındırıp hem de tabanlarını tutabilecekler mi? Bu hususta en büyük imtihanı iktidara geldiklerinde yaşayabilirler.

Birlikte tavuk ve pilavdan oluşan öğlen yemeğimi yerken uzaktan en az dört hava bombardımanının sesleri geliyor. Hacı Hikmet istifini bozmadan, “Uzakta, korkmayın” diyor.

Hava gücü bilhassa de Amerikalıların sağladığı hava gücü son yıllarda Taliban’ın ilerlemesinin önünü kesen en değerli faktördü.

ABD geçen yıl Taliban ile mutabakat imzaladıktan sonra Afganistan’daki askeri faaliyetlerini çok büyük ölçüde azalttı; askerlerini büsbütün çekmesinden sonra Taliban’ın ülkenin tamamını ele geçireceği bir askeri taarruza girişebileceğinden korku duyanlar var.

Hacı Hikmet, Afganistan hükümetinden “Kabil yönetimi” diye bahsediyor ve bunun yolsuz ve İslami olmayan bir idare olduğunu söylüyor. Onun üzere düşünen Taliban yöneticilerinin, kendi şartları kabul edilmedikçe ülkedeki öteki siyasi güçlerle uzlaşabileceğini düşünmek çok güç.

“Bu cihattır. İbadettir. Bunu iktidar için değil Allah için yapıyoruz. Ülkeye onun kanunlarını ,Şeriat’ı getirmek için yapıyoruz. Karşımıza kim çıkarsa onunla savaşırız.” diyor.

Cumhuriyet