Çoğunluk birkaç hafta içinde bağışıklık kazandığı halde, aşı az sayıda beşerde tesirli ol(a)muyor. Kaldı ki bağışıklık oluşmuş olsa dahi bunun ne kadar güçlü olacağı, kaç gün içinde gelişeceği, ne kadar süreceği ve karşılaşılacak yan tesirler birtakım faktörlere bağlı; uyku kalitesi, aşı günündeki gerilim seviyesi üzere faktörlerden kimilerinin denetimi elimizde; yaş, cinsiyet, mikrobiyon ve evvelce geçirilmiş enfeksiyon üzere faktörler ise denetimimiz dışında. Ohio Eyalet Üniversitesi’nden Davranış Tıbbı Araştırmaları Enstitüsü yöneticisi Janice Kiecolt-Glaser, “Yaşınızı değiştirme bahtınız olmadığına nazaran ruhsal, fizyolojik ve toplumsal alışkanlıklarınız/davranışlarınızı denetim ederek bağışıklık sisteminizin aşıya vereceği tepkiyi büyük ölçüde değiştirebilirsiniz” diyor.
DENETİM EDEBİLECEĞİMİZ ÖGELER
GERİLİM
Kiecolt-Glaser’in 30 yıl evvel yaptığı bir deney, bedenin aşıya karşı verdiği cevapla ilgili çok değerli bir ilişkiyi ortaya çıkardı. Gerilimli bir imtihan devrinde Kiecolt-Glaser ve takımı tıp öğrencilerine hepatit B aşısı uyguladı. Gerilim seviyesi en yüksek olan öğrencilerde bağışıklığın herkesten daha uzun bir müddette oluştuğu gözlendi. Emsal formda, öteki bir çalışmada, Alzheimer hastalarının bakımını üstlenen şahıslarda, grip aşısı yapıldıktan sonra antikor seviyesinin çok düşük seviyede seyrettiği tespit edildi. Ayrıyeten bu şahıslardaki bağışıklığın 6 ay sonra süratle düştüğü de görüldü.
İnsanlarda bağışıklık sistemi sırf antikorlardan oluşmaz. Lakin Stirling Üniversitesi’nden Anna Whittaker’a nazaran antikorlar bir aşının aktiflik ölçümünde en pratik kriter olarak bedellendiriliyor. Daha ileri araştırmalar da bu bulguları takviyeler nitelikte. Örneğin grip aşısının yapıldığı gün olumlu bir psikoloji içinde olan yaşlılarda antikor yansısı daha yüksek çıkıyor.
Gerilimin bağışıklığı etkilemesinin altında yatan düzenek, adrenalin ve kortizol ile ilgili. Bu iki hormon gerilimle karşılaşıldığında yükselir. Fakat tıpkı vakitte savaş- veya-kaç durumlarında bu ikisi de sindirimi ve bağışıklığı durdurur. Süreklilik gösteren gerilim durumunda beden bu hormonlara çok maruz kaldığı için bağışıklık olağan reaksiyon veremez. Beden enfeksiyonlara açık hale gelir. Ayrıyeten gerilimle başa çıkmakta zorlanan insanların içki, sigara ve çok yemek üzere alışkanlıklar edinmesi dolaylı olarak bağışıklığı daha da bozar.
NE YAPMALI?
Aşıdan sonraki 10 gün içindeki gerilim seviyesi, antikor cevabı açısından aşıdan evvelki iki günden daha belirleyici. O kritik 10 günü daha keyifli geçirmeye çalışmakta yarar var.
ALKOL
Aralık ayında Rusya’da Tüketici Hakları Müdafaa ve Düzgünleştirme Kurumu yöneticisi Anna Popova birinci aşıdan evvel iki hafta, ikinci aşıdan sonra da üç hafta içkiden uzak durulması daveti yapmıştı. Öte yandan Sputnik V aşısını geliştiren Gamaleya Ulusal Epidemiyoloji ve Mikrobiyoloji Markezi Yöneticisi Alexander Gintsburg, biraz daha insaflı.
Her doz aşıdan sonra üç gün içki içilmemesini öneriyor. Bunun nedeni alkolün bağışıklık cevabını bozması, hatta aşıyı etkisiz hale getirmesi. Bu ortada Batılı ülkelerden bu istikamette bir ikaz gelmiş değil. Lakin Dünya Sıhhat Örgütü’nden bir sözcü “Örgüt olarak alkol ile aşı etkileşimi konusunda bir talimatımız yok. Lakin çok ölçüde alkol tüketiminin bağışıklık üzerinde olumsuz tesiri olduğunu biliyoruz” dedi.
NE YAPMALI?
Loyola Üniversitesi’nden biyolog Christopher Thompson, mRNA aşılarının alkol ile etkileşimi hakkında kâfi bilgiye sahip olmadıklarını, lakin orta ölçekte alkolün ziyanlı olacağını düşünmediğini söylüyor.
İDMAN
Tüm faktörlerin hepsinden daha değerli. Antrenman sıhhatinizi genel olarak iyileştirirken geriliminizi azaltarak, obezite ve diyabet riskini düşürerek Covid-19 semptomplarını daha hafif atlatmanıza yol açar. En değerlisi bedeninizin aşıya karşı kâfi antikor üretmesini sağlar. İdman sitokin ismi verilen proteinlerin daha fazla salgılanmasına yol açıyor. Bu proteinler bağışıklık hücreleriyle etkileşime geçiyor.
NE YAPMALI?
62 yaşının üzerinde olup etkin bir hayat sürdürenlerin, hareketsiz hayatı tercih edenlere oranla grip aşısından sonra daha fazla antikor ürettiği tespit edildi. Grip aşısından evvelki 45 dakika boyunca koşu bandında idman yapan bayan deneklerin antrenman yapmayanlara nazaran daha fazla antikor ürettikleri tespit edildi. İdmanın bir öbür faydası da ayrıyeten analjezik (ağrı giderici) olararak tesir yaratması. Aşıların yol açtığı yan tesirlerin nizamlı antrenman yapanlarda daha az görüldüğüne işaret ediyor. İdmanın Covid-19 aşısının en sık görülen yan tesirlerinden yorgunluk hissini de azalttığını söylüyor.
UYKU
Aşılanma sırasında uyku sisteminde bir aksama olmaması faydalı, bu mevzuda çok sayıda araştırma yapılmış. Örneğin bir araştırmada hepatit B aşısı olmadan evvelki gece 6 saatten az uyuyan sağlıklı yetişkinlerdeki antikor seviyesi 7 saatten daha uzun uyuyanlara nazaran daha düşük çıkmış. Burada belirleyici olan derin uyku denilen yavaş-dalga uykusu. Uykunun bu fazında beyin uzun vadeli anıları depolar ve gün içinde biriken çöpleri temizler. Tıpkı vakitte bağışıklık sisteminin gün içinde karşılaştığı patojenleri belleğe kaydetmesi için kimyasal ve hormonal ortamı oluşturur.
NE YAPMALI?
San Francisco’daki Kaliforniya Üniversitesi’nden Aric Prather aşılanmadan evvelki iki gece uykusunun ehemmiyetine işaret ediyor. Bu da şu manaya geliyor: İki gece evvelki iyi bir uyku, bağışıklık cevabının seviyesine ait gerçekçi bir öngörü oluşturabilir.
TOPLUMSAL DAYANIŞMA
Grip aşısı üzerinde yapılan evvelki araştırmalarda, yalnızlık duygusunın yaşlılar üzere gençlerde de antikor yansısını düşürdüğü tespit edildi. Hem hepatit hem de grip aşılarında, daha varlıklı bir toplumsal dayanışmanın ve memnun bir birlikteliğin antikor sayısında artışa yol açtığı görüldü..
NE YAPMALI?
Pandeminin tam ortasında yeni arkadaşlar edinmenin pratik olmadığının herkes farkında. Fakat Kaliforniya Üniversitesi’nden Sarah Pressman, eski dostlukları tekrar yeşertmenin yahut derinleştirmenin gerçek bir yaklaşım olduğunu söylüyor. Birebir meskende yaşadığınız şahıslarla ortada sırada kucaklaşma da bağışıklık reaksiyonunu güçlendirebiliyor. Uzaktaki yakınlarınız ile görüntü görüşmelerinizi artırmanız ayrıyeten gerilim seviyesini azaltacağı üzere uyku sisteminizi de rayına oturtabilir.
Cumhuriyet
