Birçoklarınca gelmiş geçmiş en büyük futbolcu olarak anılan Diego Armando Maradona 60 yaşında hayata veda etti. Son birkaç gündür her yerde onunla ilgili haberler, yazılar, anılar çıkıyor; okuyor, izliyor, dinliyorsunuz. Biz de onun hakkında çekilmiş iki kıymetli belgesel vasıtasıyla ünlü futbolcuyu analım dedik.

FUTBOLCU VE GÜNAHKAR MARADONA

Asif Kapadia’nın 2019 tarihli sineması “Diego Maradona”nın başlarında bir yerde yıllardır onunla birlikte çalışan özel antrenörü Fernando Signorini’nin şöyle bir beyanatı var: “Bir Diego var, bir de Maradona… Diego güvensizlikleri olan eşsiz bir çocuktu, Maradona ise futbol sanayisinin ve medyanın talepleriyle yüzleşmek için yarattığı bir karakterdi. Maradona asla bir zayıflık gösteremezdi. Bir kezinde ona ‘Diego ile dünyanın sonuna giderim, fakat Maradona ile tek bir adım bile atmam’ demiştim. O vakit bana dönüp ‘Ama Maradona olmasaydı hala Villa Fiorito’da olurdum’ dedi.”

Kapadia’nın “Asi. Kahraman. Düzenbaz. İlah.” alt başlığına sahip olan belgeseli Signorini’nin de altını çizdiği bu ikiliği işlerken daha çok ünlü futbolcunun Napoli’de sürdürdüğü mesleğini ön plana alıyor ve Maradona’nın nasıl Diego’yu tükettiğine vurgu yapıyor. Sinemanın şimdi başında, Temmuz 1984’te Napoli’ye gelen Maradona’nın kulüp lideriyle birlikte İtalyan basın mensuplarının karşısına çıktığı sahnede ona birinci sorulan sorunun “Maradona sanki Camorra’yı biliyor mu? Napoli’de futbol dahil her yerde Camorra’nın borusunun öttüğünden haberi var mı?” olduğunu görüyoruz. Maradona daha soruyu bile anlamadan liderin mikrofonu kaptığı ve gazeteciyi salondan kovduğu bu anlar sırasında Diego’nun “Ben nereye geldim bu türlü?” dercesine etrafına baktığını da görüyoruz ayrıyeten. İşte 1984 yılında bu türlü bir Maradona ile başlayan belgesel 1991 yılında artık mafyayla sıkı fıkı olmak zorunda kalan, uyuşturucu batağına saplanmış bir halde İtalya’dan apar topar kaçan bir Maradona’ya geliyor ve oradan da Arjantin’de kendini tekrar toparlamaya çalışan bir Maradona portresiyle sona eriyor. Elbette çabucak herkes üzere Maradona’nın futbol mesleğinin tam merkezine 1986 Dünya Kupası’nda yalnızca üç dakika ortayla en unutulmaz iki gölünü attığı o meşhur İngiltere maçını koyuyor ve Tanrı’nın Eli mitini es geçmiyor.

Daha evvelki belgesellerinde olduğu üzere (“Senna” ve “Amy”yi hatırlayanlar katılacaktır) tekrar yalnızca arşiv imgeleri kullanarak sinemasını kurgulayan Asif Kapadia olasıdır ki kendisinden 10 yıl evvel çok farklı bir Maradona belgeseli çeken Buyruk Kusturica’nın sinemasından ayrıştırma uğraşına düşmüş ve izleyiciye daha çok Maradona’nın medyatik yüzünü ve onun görece kısa süren futbol mesleğinin değerli anlarını anlatmış. Trajik bir öykü var Kapadia’nın sinemasında, ona kuşku yok. yani evvel yıldız Maradona ile başlıyor, Napoli’de kahramanlaşmasını, hatta ilahlaşmasını ele alıyor ve nihayet onun kendi yanlışlarından kaynaklı düşüşüne mercek tutuyor. Bu haliyle bütünlüklü, çarpıcı ve hüzünlü bir sinema karşımızda. Elbette kimi eksik yanları var, lakin işin o kısmını da Kusturica’dan takip edebiliyoruz esasen.

BAYANA ŞİDDET GÖRMEZDEN GELİNMİŞ

Kapadia sinemada Maradona’nın özel hayatıyla ilgili çarpıcı bahislere da ışık tutuyor ve gayri yasal oğluna bilhassa yer ayırsa da örneğin hakkında çıkan bayana şiddet haberlerine nedense yer vermiyor. Sinemada uyuşturucu alışkanlığına geniş bir yer ayrıldığı düşünülürse sevgilisini dövdüğü gerçeği neden vurgulanmıyor, anlamak sıkıntı, fakat anlaşılan problem bayana şiddet olunca erkekler mevzunun üstünü örtmeyi tercih ediyor.

“Diego Maradona” belgeseli BeinConnect’te izlenebilir.

İNSAN VE PİŞMAN MARADONA

Gelelim madalyonun öteki yüzüne. Buyruk Kusturica 2008 tarihli belgeseli “Maradona by Kusturica”da (ki sinemanın çekimlerine 2005’te başlandığını anlıyoruz) Maradona’nın daha çok insani yanına vurgu yapan bir portre çizmeyi tercih etmiş. Bir yandan da kendi sinemalarıyla (“Dolly Bell’i Anımsıyor musun?”, “Babam İş Gezisinde”, “Kara Kedi, Ak Kedi”) kimi bağlar kurarak sinemaya ferdî bir perspektif eklemeyi ihmal etmemiş.

Kapadia’nın tersine Kusturica’nın sinemasında çok az arşiv imgesi var. Elbette kimi maçlarından unutulmaz anlar sık sık karşımı8za çıkıyor fakat Kusturica’nın kaygısı öncelikle futbol değil ve o yüzden de Maradona’nın futbolcu istikametine değil başka taraflarına vurgu yapıyor. Örneğin bu sinemada Maradona’nıjn dünya görüşlerine ve politik yanına çok daha fazla vakıf oluyoruz. Onu Fidel Castro ve Hugo Chavez ile birlikte görüyoruz, hareketlere katıldığına şahit oluyoruz, vb. Sağ kolunda Che, sol baldırında Fidel dövmesi olan bir adamdan kelam ediyoruz nihayetinde ve Kusturica da bu gerçeğin farkında biri olarak sinemanın kısım ortalarına onun Thatcher, Prens Charles, Kraliçe Elizabeth, Reagan, Bush üzere politik karakterlerle futbol üzerinden yürüttüğü hengameleri simgeleyen animasyonlar koyuyor. Finaldeki Manu Chao’nun müziği da farklı bir hoşluk.

Çok farklı diğer sahneler de var elbette Kusturica’nın sinemasında. Örneğin Maradona’yı kızlarıyla birlikte müzik söylerken görüyoruz, ya da onun ismine kurulmuş bir dinin varlığına şahit oluyoruz (hatta bu din uyarınca evlenen bir çiftin nikahı var ki, konutlara şenlik!). Fakat her şey bir yana bu sinemayla birlikte Maradona’nın nedamet getirdiğine ve hayattaki pişmanlıklarının neler olduğuna dair itiraflarına da şahit oluyoruz, ki bence sinemanın asıl çarpıcı yanı buralarda kapalı. Bir sahnede “Sonradan eski görüntüleri izlediğimde anladım ki ailemle, çocuklarımla ilgili çok kıymetli anları kaçırmışım, yaşayamamışım” diyen Maradona bir diğer yerde de hayatını kokainin mahvettiğini açık yüreklilikle itiraf ediyor ve “Bir de kokain kullanmasaydım nasıl bir futbolcu olurdum düşünsene Emir” diyor. “Ne büyük bir oyuncuyu kaybettik.”

Doğrudur. Çok büyük bir oyuncuyu kaybettik.

Cumhuriyet