AFP

Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Kurulu’nun oluşturduğu Libya Data Toplama Misyonu’nun 2016’dan bu yana yaşanan insan hakları ihlâllerini araştırdığı raporu yayımlandı. Raporda, Libya’daki iç savaşta Suriyeli çocuk savaşçıların da kullanıldığı ve Türkiye’nin bu “çocuk savaşçıların Libya’ya götürülüp savaştırılmasında” rol oynadığına dair tabirler yer alıyor. BBC Türkçe’ye raporla ilgili değerlendirmede bulunan Türk diplomatik kaynaklar ise argümanları reddetti.

Bu hafta yayımlanan ve BM İnsan Hakları Kurulu’na sunulan raporda, Libya’daki iç savaşta çocuk savaşçıların da kullanıldığı ve Türkiye’nin “bu çocuk savaşçıların Libya’ya götürülüp savaştırılmasında rol oynadığına” dair tabirler yer alıyor:

“2019 sonlarından itibaren elde edilen ispatlara nazaran Türkiye, görünüşlerinden açıkça anlaşılacak biçimde 15-18 yaş ortasındaki Suriyeli çocukların silah altına alınması ve Ulusal Mutabakat Hükümeti için para karşılığında Libya Ulusal Ordusu’na karşı savaşmasına aracı oldu.

“Bu çocuk savaşçılar muharip olarak yahut güvenlik kuvveti üzere destekleyici vazifelerde farklı alanlarda kullanıldı. İtaat etmemeleri halinde birden fazla mahpusa atıldı, bir kısmı da yaralandı.”

‘Hem Libya hem Türkiye, yükümlülüklerini ihlal etti’

Raporda, bu uygulamanın birtakım memleketler arası mutabakatlara karşıt olduğu da belirtiliyor:

“Libya’nın, çatışma alanlarında, devlet ordusunda olacak yahut olmayacak formda çocukların savaştırılması ya da direkt iştirakini yasaklayan Çocukların Hakları ve Refahı için Afrika Sözleşmesi’ne uymadığına inanmak için gerçekçi sebepler var.

“Libya’nın çocukların silahlı çatışmaya girmemesi istikametinde imzalanan Çocuk Hakları Mukavelesi Tercihli Protokolü kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmediğine inanmak için de geçerli sebepler var. Bu protokol, devletlerin kendi sorumluluğu altında olan ve savaşlarda kullanılan çocukların geri gönderilmesi ve savaştırılmaması için her türlü tedbiri alması zorunluluğunu getiriyor.

“Bunun da ötesinde hem Libya hem Türkiye, Çocuk Hakları Mukavelesi’nin ilgili protokolünde belirlenen “çocukların çatışmalarda kullanılmasını ve silah altına alınmasını engelleme” yükümlülüklerini ihlal etti.

“Misyonumuz, çocukların silah altına alındığı ve çatışmalara direkt katıldığı tarafında daha fazla suçlamayla da karşılaştı fakat bunların incelenmesi için daha fazla vakte gereksinim duyulmaktadır.”

DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI KAYNAKLARI: BÜSBÜTÜN TEMELSİZ SAVLAR

BBC Türkçe‘ye raporla ilgili değerlendirmede bulunan Türk diplomatik kaynaklar ise tezleri reddetti:

“Bunlar büsbütün temelsiz, hiçbir somut desteği olmayan tezlerdir. Bu çeşit dayanaksız tezlerin raporda nasıl yer aldığını esasen sorgulamak gerekir. Meğer, Data Toplama Misyonu’nun Libya sathında araştırması gereken ve beklenen onlarca işlenmiş somut savaş kabahati, toplu mezarlar ve insan hakları ihlalleri vardır. Misyonun çalışmalarının ve raporun asıl bunlara ne kadar odaklandığına bakmakta yarar bulunmaktadır.”

2020’de oluşturulan misyonun üyeleri, incelemelerinin sonunda Ağustos ayında Trablus’a giderek üst seviye Libyalı görevlilerle görüştü. Bu hafta da rapora son biçimini verdi.

Türkiye, Kasım 2019’da şimdi iç savaş sürerken, yakın ilgi içinde olduğu Trablus’taki Ulusal Mutabakat Hükümeti’yle (UMH) savunma muahedesi imzalamış ve Türk askerleri “eğitim ve danışmanlık vazifeleri için” Libya’ya gitmişti.

UMH, kendisine karşı savaşan ve Trablus’u kuşatan, Libya’nın doğu ve güneyinde büyük bir kesite hakim olan General Halife Hafter’in Libya Ulusal Ordusu’na karşı savaşıyordu.

Reuters

2020’nin başında savaşın ağırlaştığı devirde Türkiye takviyeli Suriyeli savaşçıların Libya’ya giderek Hafter’e karşı savaştığına dair haberler çıkmıştı.

Raporda Türkiye’nin yer aldığı bir kısım daha bulunuyor.

Şimdi taraflar ortasında ateşkes mutabakatı imzalanmadan evvel, 3 Haziran 2020’de Kasr Bin Gaşir kasabasında art geriye dört insan hava aracı saldırısının en az 12 kişiyi öldürdüğü belirtilen raporda, saldırılan bireylerin silahsız olduğu; ortalarında bayan ve çocukların da olduğunun tespit edildiği yazılıyor.

Bu akınları UMH’nin düzenlediği; sivil oldukları bilindiği halde muhakkak bir bölgedeki insan topluluğunu gaye alarak üst üste yapıldığı; bu sırada Hafter’in ordusunun çekilmekte olduğu; tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda “savaş suçu” işlendiği de raporda söz ediliyor.

Bu taarruzda kullanılan insansız hava araçlarının Türkiye’de üretildiği, Libya’da da birinci olarak Türkiye’nin de erişimi olduğu bir askeri hava üssünde görüldüğü, mutabakat kapsamında UMH’ye verildiği belirtiliyor. “Ancak Türkiye’nin bu hücumda oynadığı rol tam manasıyla saptanamamıştır” deniliyor.

RUS WAGNER ŞİRKETİNİN VE SURİYELİ SAVAŞÇILARIN SAVAŞTAKİ ROLÜ

Raporda, paralı savaşçıların memleketler arası hukuka muhalif olmadığı lakin bu paralı askerler tarafından da insan hakları ihlâlleri ve savaş kabahatleri işlenmiş olabileceği belirtiliyor.

Hafter’e dayanak veren Fransa, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri üzere ülkelere dair ayrıntı bulunmamakla birlikte, Rusya’nın yeniden Hafter’in yanında savaşmak üzere gönderdiği paralı askerlere de ve bu savaşçıların işlemiş olabileceği savaş hatalarına da raporda yer veriliyor:

“Rus özel askeri şirketi ChVK Wagner’le irtibatlı birtakım şahısların Libya’da [Hafter’e bağlı] Libya Ulusal Ordusu’na (LNA) dayanak vermek üzere paralı asker olarak bulunduğuna dair sağlam bilgilere ulaşıldı. BBC News da Eylül 2019’da, Wagner’in paralı savaşçılarının savaşın direkt tarafı olmayan bireyleri güney Trablus’ta öldürdüğünü haberleştirdi. Misyonun elde ettiği ispatlar da, Wagner çalışanlarının kurbanları yakaladıktan sonra kendilerini amaç alarak kurşun sıktığını doğrular nitelikte.”

Raporda, bu ispatlara dayanarak “Wagner çalışanlarının bir savaş cürmü olan cinayet cürmünü işlemiş olduklarına inanmak için geçerli sebepler vardır” tabirleri kullanılıyor.

Haziran 2020 sonrasında UMH’ye bağlı birlikler güç kazanmış; Hafter’e bağlı birlikler Trablus kuşatmasına son verip geri çekilmişti.

Libya Data Toplama Misyonu’nun raporunda, Haziran 2020 sonrası Trablus’un güneyinde konutuna dönen sivillerin mayınlar ve toprak altına gizlenmiş patlayıcılar sebebiyle hayatını kaybettiği bilgisi de yer alıyor. Bu mayınlar ve patlayıcıların da Wagner çalışanı tarafından yerleştirildiği fakat hiçbir ikaz levhası bulunmadığı belirtiliyor:

“Araştırmalar, birçok Rusya’da üretilmiş yüzlerce mayının, Nisan-Mayıs 2020’de sivillerin yaşadığı meskenlerin ve başka sivil binaların etrafına yerleştirildiğini ve hiçbir ikaz bulunmadığını gösterdi. 35’ten fazla lokasyonda bulunan mayınlar, bu mayınlardan bir askeri kazanım elde etmenin artık mümkün olmadığı bir vakitte çok sayıda can kaybı, yaralanma ve ziyana yol açtı.

“Çatışmalar bittikten sonra bu mayınları temizlemeyen Wagner’in paralı askerleri ve LNA’nın ömür hakkını ihlâl etmiş bulunuyor.”

Raporda ayrıyeten, Suriyeli yetişkin savaşçıların da UMH’nin yanında savaştığı söz ediliyor:

“BM Misyonu, UMH’ye dayanak maksatlı yürütülen savaşlarda Suriye vatandaşlarının rol aldığına dair ispatlara ulaştı. Misyonun görüştüğü Suriyeli savaşçılar, Suriye’de ‘Özgür Suriye Ordusu’ndaki üstleri tarafından buraya gönderildiklerini; Türkiye’nin kendilerinin Libya’ya gönderilmesinde Türk vatandaşlarının etkin rol aldığını ve kendilerinin bu vazifesi kabul etmekteki hedeflerinin maddi gelir elde etmek olduğunu anlattı. Bu Suriyeli savaşçıların rastgele bir ihlâlde bulunup bulunmadığına yönelik araştırmalar sürüyor.”

Cumhuriyet