Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin kabulünün akabinde TBMM’nin elinde zayıflatılan bütçe hakkı, “Program Bütçe Sistemi”’ne geçişle birlikte TBMM açısından artık yok kararındadır.

Aslında, bütçenin bu yeni rejimde TBMM’ye gelmesine gerek kalmamıştır. Bütçeyi kim hazırlıyorsa onun ilan etmesi, mevcut uygulamaya daha uygun düşmektedir.

Meclisin; yasama, yürütme ve yargı konusunda etkinliği arkaık kalmamıştır. Muhalefet partilerinin hiçbir teklifinin dikkate alınmadığı ve yasalaşmadığı bu durum, tespitimizi doğrulamaktadır.

Bir ülkenin demokrasisi hakkında bilgi sahibi olmak istiyorsanız, bütçe hakkına bakmak kafidir.

O rejimin; demokratik, antidemokratik, oligarşik diktatörlük olup olmadığına çabucak karar verebilirsiniz.

Bütçe hakkının üç temel manifestosu olan, kamu gelirleri, kamu sarfiyatları ve kontrol konusunda TBMM yetkisini kaybetmiştir.

Bu yeni sistemin kadük hale getirdiği bütçe hakkı 16.10.2020 tarih ve 7254 sayılı Yasa ile yok hale getirilmiştir.

Bütçede arkaık memleketler arası karşılaştırma yapamayacağımız üzere, devlet faaliyetlerinin çeşidini, yurttaşlardan toplanan vergilerin yani kaynakların hangi hizmetler için kullanıldığını, daha çok hangi hizmetlere önem verildiğini göremeyeceğiz. Zira bütçe hakkının saydamlık, açıklık ve doğruluğunun bir gereği olan işlevsel sınıflandırma kaldırılmıştır.

ERİŞİM KAPANDI

Performans asıllı bütçe sisteminde kullandığımız işlevsel sınıflandırma ile yönetimin hangi hizmetler için ne kadar harcama yaptığı dört düzeyde görülebilmekte, harcamalar konusunda kamuoyu detaylı bir halde bilgilendirilmekte ve bütçe kanunu ile hangi hizmet için ne kadar harcama yapılabileceğine dair TBMM’den müsaade alınmaktaydı. Lakin, artık bu mümkün değildir.

Performans temelli bütçe sistemi yerine ikame edilen “Program Bütçe Sistemi” kadük bir bütçe sistemidir. Dünyada uygulaması ve gibisi yoktur. Program bütçe desek program bütçe değil, bünyesinde performans programı barındırsa da performans temelli bütçe de değildir.

2020 bütçesinde işlevsel sınıflandırma ile devlet faaliyetlerini; genel kamu hizmetleri, savunma, kamu sistemi ve güvenlik, ekonomik işler ve hizmetler, çevre muhafaza, iskân ve toplum refahı, sıhhat, dinlenme, kültür ve din, eğitim, toplumsal güvenlik ve toplumsal yardım hizmetlerine ne kadar ödenek ayrılmış görebiliyorduk.

Farklıca, (A) işaretli cetvelde yer alan her bir kurum için hangi işlev kapsamında ne kadar harcama yapılabileceğine dair ayrıntılı bir öngörü bulunmaktaydı.

2021 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’na baktığımızda ise kurumlar halinde bir ekonomik sınıflandırma yapılmış olmasına karşın, hangi bakanlığa, hangi devletin hangi işlevini yerine getirmesi için ne kadar harcama yapma müsaadesi verildiğine dair bir bilgiye erişim imkânı bulunmamaktadır.

DİKKAT ÇEKEN DEĞİŞİKLİK

İlginçtir, 2021 bütçe teklifinde TBMM, Cumhurbaşkanlığı ve Sayıştay için program bazında bir ödenek cetveli bulunmakta iken öteki kamu yönetimleri için programlar prestijiyle öngörülen ödenekler belirtilmemiştir. Bu kurumların program bazında ödenek cetveli lakin bütçe kanununda açıklanmıştır.

2020 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu’na ekli cetvellere baktığımızda, rastgele bir kurumun işlevsel sınıflandırmasında yer alan hizmete ne kadar harcama yapılabileceğinin üst sonu görülebilmekte iken, 2021 yılında uygulanan program sınıflandırmasında işlevsel sınıflandırma ile belirlenen ana hizmetlerin karşılığını görememekteyiz.

AĞIR SONUÇLAR DOĞURUR

Bunun manası şudur: Bütçenin vakit içinde seyrinin tahlilinin yapılabilme imkânı ortadan kaldırılmıştır. Örneğin KÖİ yatırımlarına ne kadar ödenek konmuş, daha sonra ne kadar ödenek aktarılmış göremeyeceğiz. Münasebetiyle, KÖİ yatırımlarına yapılan harcamaları da göremeyeceğiz.

Program sınıflandırmasıyla hangi faaliyetlere önem verildiği ve bunlar için ne kadar harcama yapıldığı çok dar bir program seviyesinde sınırlandırılmıştır, alt program ve faaliyetler seviyesine ne kadar kaynak ayrıldığı bilgisine erişilememekte, ihtiyaçlar konusunda aktif bir dağıtım sağlanıp sağlanmadığına dair bir inceleme ve tahlil imkânı artık kalmamıştır.

Tüm bunların sonucunda, bütçe hakkı kapsamında mali saydamlık, açıklık ve doğruluk prensiplerinden sapılmakta ve bunlarla kontaklı olan hesap verilebilirlik prensibi ile ilgili olumsuz sonuçlar doğmaktadır.

Bu durum, TBMM’nin pozisyonunu ve demokrasiyi tartışmalı hale getirmekle birlikte iktisatta, hukukta, adalette, kalkınmada, endüstrileşmede, tarımda çağdaş dünyanın gerisine düşmemize neden olmaktadır.

PROF. DR. DURAN BÜLBÜL

Cumhuriyet