Gazetecilikte fikri takip çok değerlidir. Bir hususa girip enine uzunluğuna incelemeden, bütün tarafların görüşüne başvurmadan, tartışmanın izini sürmeden bırakmak bize yakışmaz. Büyük Bayan Sanatkarlar kitabı İngiltere’de ekim ayında yayımlandığında ilgi çekmiş ve tartışmalara yol açmış, bilhassa ismi ve kapak dizaynı konuşulmuştu. Yılbaşında Londra’ya gidip İngiltere’de mahsur kalan müellifimiz Mustafa Kemal Erdemol, kitap hakkındaki görüşleri topladı.
Editörlüğünü Rebecca Morrill’in yaptığı, Phaidon yayınevince basılan Büyük Bayan Sanatkarlar kitabı yayımlandığında büyük bir ilgiyle karşılandı. Bilhassa ismi üzerinden süren tartışmalara da şahit olundu. Feminist çevreler, kitabın isminde “kadın” vurgusunun yapılmasını genel olarak gerçek bulmakla birlikte, bu vurgunun erkek hâkim anlayış yüzünden gereksinim duyulmasını da haklı olarak tenkit konusu yaptı. Fakat bundan öte kitapta yer alan bayan sanatkarların nasıl belirlendiği konusu üzerinde de tartışmalar sürdü.
Kapakta “‘Kadın’ sözünün üstündeki çizik de tartışmalara yol açtı. Bir küme feminist, emeli o denli olmasa da çiziğin olumsuz çağrışımları olduğunu ileri sürerken, birçok eleştirmen ise çiziğin, “kadın” olmanın büyük sanatçılığın önüne geçtiği kanısını uyandırmamak için konduğunu, ayrıyeten kitabın isminin yalnızca bir küme büyük bayan sanatçıyı değil, her bağlamda büyüklüğü vurgulama gayesi içerdiğini tabir etti.
Kitabın editörü Morrill ise bundan amaçlananın kitapta yer verilen sanatkarları bayan olduklarını da belirtmek zorunda kalmadan “harika” olarak isimlendirmek olduğunu vurguladı. Velhasıl kitap yayımlandığında birçok açıdan hem ilgi hem de tenkitler topladı. Lakin kitaba ait en derli toplu eleştiriyi San Fransisco’da yaşayan muharrir, eleştirmen, sanat tarihçisi Bridget Quinn yaptı. (Quinn, She Votes: How U.S. Women Won Suffrage, and What Happened Next isimli kitabın da yazarıdır).
Quinn de değerlendirmesinde öncelikle kitabın isminde yer alan “kadın” sözcüğünün üstünün çizili olmasını “görsel olarak çarpıcı lakin niyeti belirsiz” olarak nitelendiriyor. Kitabın bütünü içinse yeniden, “görsel bir referans kitabı olarak harika fakat bayan ve sanat tarihi üzerine bir metin olarak düzensiz” diyor. Kitabı basan Phadion’a da ince bir eleştirisi var. Kitabın (İngilizce baskılarında tabii) yer alan önsözünde yayınevinin “bu bir feminist ya da bayan tecrübesiyle ilgili bir sanat incelemesi değil” cümlesinin bayanı merkezine almış bir kitapta adeta özür diler üzere belirtilmesini gerçek bulmuyor. “Phaidon açık bir biçimde feminist olan rastgele bir şeye karşı temkinli görünüyor, meğer yayımladığı bu kapsamlı kitap bir feminist teşebbüsün ürünüdür” diyor.
Kitabın isminin Büyük Bayan Sanatkarlar olarak belirlenmesi bilindiği üzere Linda Nochlin’in 1971 tarihinde yazdığı, son derece kıymetli bir devrimci feminist metin olan “Why Have There Been No Great Women Artists?” (Neden Büyük Bayan Sanatkarlar Yok?) başlıklı makalesine bir gönderme aslında. Quinn kitaba “Büyük Bayan Sanatçılar” isminin verilmesiyle Nochlin’in hem ironisinin hem de polemikteki zekâsının gözden kaçırıldığını ileri sürüyor.
Quinn, editör Morrill’in kitabın girişinde “Nochlin’in değinmediği şey, sanattaki ‘büyüklük’ algılarının, ebediyen sabitlenmek yerine, vakit ve yerde değişme olasılığı” deyişine de itiraz ediyor. Aslında, “Nochlin ‘büyüklük’ kavramının kendisinin aptalca (ve ataerkil) olduğunu düşündü ve denemesinde de o denli söyledi” diyerek Morrill’in bu görüşünü reddediyor.
TAKDİRE BEDEL… LAKİN…
Quinn kitapta 400 sanatkarın alfabetik sırayla, kısa biyografiler eşliğinde ele alınmasının takdire bedel olduğunu belirtirken öte yandan da bunun “derinlikten çok genişlikle” ilgili olduğunu vurguluyor yazısında. Eleştirel baktığı bir başka bahis da başlangıçta 2 bin olarak belirlenen bayan sanatkarların sayısının 400’e düşürülmesi. “Bir bayan sanatçıyı başkasına tercih etmek için hangi ölçülerin kullanıldığını bilmek faydalı olacaktır” diyor Quinn.
Örneğin kitapta Metropolitan Museum of Art’ta “Arplı Otoportre” isimli tablosuyla temsil edilen, 18. yüzyılın büyük bayan sanatkarı Rose Adélaïde Ducreux varken çağdaşı olan, devrinde büyük ferdî risklere girerek bayan sanatkarları desteklemek hedefiyle yaptığı “İki Öğrenciyle Otoportre” isimli tablosuyla tanınan Adélaïde Labille-Guaird’ın neden yer almadığını soruyor.
Quinn kitabı genel olarak faydalı bulmakla birlikte bu soruların varlığının reddedilemeyeceğini de vurguluyor.
Cumhuriyet
