Koç Üniversitesi – TÜSİAD Ekonomik Araştırma Forumu (EAF) Yöneticisi, Yapı Kredi Ekonomik Araştırmalar Kürsüsü Lideri ve Koç Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Selva Demiralp, Türkiye’de meselelerin tahlili için kısa vadeli “yara bandı” yapıştırmaya yönelik anlayışın yerini uzun vadeli sağlıklı ve sürdürülebilir bir büyüme anlayışına bırakması gerektiğine dikkat çekti.
“Maalesef Merkez Bankası üzere kritik kurumların liderlerinin her değişimi piyasalarla yine bağlantı kurulmasını, kredibilitenin tekrar satın alınabilmesi için yine bir bedel ödenmesini gerektiriyor” diyen Prof. Dr. Selva Demiralp ile Merkez Bankası kararlarını ve iktisattaki gelişmeleri konuştuk.
DERİN SIKINTILAR VAR
– Martta enflasyon yüzde 16’ya yükseldi, buradaki artışı neye bağlıyorsunuz?
Kronik enflasyon, hele de pandeminin ortasında yaşanan bir enflasyon, yalnızca enflasyonu göstermez. Altında yatan derin problemlere işaret eder. Bugün karşı karşıya olduğumuz enflasyon, fiyat istikrarı konusunda tutulmamış kelamları, yıpranan kurumsal bağımsızlığı, azalan kredibiliteyi, uzun vadeli plan ve öngörü eksikliğini yansıtıyor.
Bir ülke düşünün ki 2006’da açık enflasyon hedeflemesine geçmiş. Fakat ortadan geçen 15 senede amaç yalnızca iki kez tutturulabilmiş. Bu ülkede Merkez Bankası’nın (TCMB) her sene çıkıp “enflasyonu bu sefer gayeye çekeceğiz” demesinin pek bir kararı yok. Geçmiş, geleceğin aynasıdır. Geçmişte tutulamamış kelamlar geleceğe dair güvenilirliğinizi belirler.
Bu neden kıymetli? Şayet enflasyonu bir türlü kelam verdiğiniz maksada çekemiyorsanız beklentiler üzerindeki denetiminizi de kaybedersiniz. TCMB güvenilirliğinin düşük olduğu ortamlarda fiyatlama davranışları enflasyon amacına değil, bir evvelki sene gerçekleşmiş enflasyona nazaran belirlenir. Bu türlü olunca enflasyon olduğu yere adeta yapışır.
– Bu döngüyü kırmanın bir yolu yok mu?
Var elbette. Bunun için sıfırdan TCMB güvenilirliğinin inşa edilmesi lazım. TCMB’nin salt “enflasyon düşene kadar sıkı duruşumuzu sürdüreceğiz” demesi topluma bir şey tabir etmiyor. TCMB’nin niyetinin önemli olduğunu, bu sefer bir şeylerin farklı olacağını gösterebilmesi lazım. Bu ise acı reçete demek.
TCMB’nin rüşdünü ispatlayabilmesi için maalesef faiz silahını tekrar çıkarması, faizleri yükseltebildiğini ve gerekirse daha fazla yükseltebileceğini göstermesi lazım. Kimse acı reçete içmek istemez. Lakin iktisat için enflasyon çok önemli bir hastalık ve bu hastalığı yenmek için de bu ilacı içmek koşul. Bizdeki sorun, bir taraftan acı reçeteyi içme konusundaki isteksizlik bir taraftan da başlanıp yarım bırakılmış reçeteler.
Fiyat istikrarının yıllar boyunca ihmal edilip “bir kenara konması” durumunda hastalık ilerleyip tahammül edilemez bir hal alıyor. O noktada ise çaresiz kalınıp faiz yükseltiliyor. Lakin uygulanan reçete her seferinde yarım bırakıyor ve fiyat istikrarı elde edilemeden faiz indirimleri başlıyor. Bu durum bir sonraki krize kadar devam ediyor. Sonrasında eskisinden daha yüksek dozda bir faiz artırımı gerekiyor. Bağımsızlığı olmayan bir Merkez Bankası siyasi baskılarla savrulduğunda maalesef bu tablo ortaya çıkıyor. Yıpranan TCMB kredibilitesinin bedeli daha yüksek faiz ile toplum tarafından ödeniyor.
TEKRAR BEDEL ÖDENECEK
– Bu saatten sonra yerlileri TL’ye dönüşe ikna etmek, yabancı yatırımcıyı çekmek mümkün olabilecek mi?
Yüksek faiz ile enflasyonist baskıları bertaraf etmeye çalışan bir TCMB liderinin vazifeden alınması ister istemez yeni devirde faizlerin düşürüleceği ihtimalini düşündürtüyor. Bu ihtimalin gerçekleşmesi yatırımcı için TL’nin cazip bir tasarruf aracı olmasını pürüzler. Ek olarak, enflasyonist baskılara faiz indirimi ile karşılık verilmesi makroekonomik temellerle hiç dengeli olmayıp kırılganlıkları önemli olarak artıracak bir adım olduğundan genel risk algısı tetikleniyor. Ağbal’ın misyondan alınması ile eşzamanlı olarak İstanbul Sözleşmesi’nin feshedilmesi, HDP’nin kapatılma davası üzere gelişmeler risklerin para siyaseti özelinde kalmayıp genele yayıldığına işaret ediyor. Otoriterleşmenin arttığı, kararların tek bir merkezden alındığı algısını güçlendiriyor.
Son haftalarda TL’deki kıymet kaybının gerisinde bu tasalar yatıyor. Yerli ve yabancı yatırımcıyı tekrar TL varlık tutmaya ikna etmek için bu algıyı kırabilmek, fiyat istikrarının ehemmiyetini her fırsatta lisana getirmek ve sıkı para siyaseti duruşu ile de bu telaffuzların altını doldurabilmek lazım. Fakat bugün bu noktadan çok uzağız. Kaybedilmiş inancın tekrar inşa edilebilmesi çok güç. Dolayısı ile bu noktada kredibiliteyi tekrar satın alabilmek için daha fazla faizin dahi tesirli olabileceğini sanmıyorum. Pandemi kaynaklı küresel konjonktür esasen bizim aleyhimizde gelişirken içeride yaşanan bu gelişmeler sermaye girişini daha da sekteye uğratarak yüksek bir bedel olarak karşımıza çıkıyor.
İŞSİZLİK AĞIRLAŞIYOR
– Şu anda ekonomimizin tek sorunu faiz mi, asıl halledilmesi gereken sıkıntılar nelerdir?
İktisadın tek sorunu elbette faiz değil. Fakat takip etmesi kolay bir gösterge olduğu için tartışmalar faizler üzerinde odaklanıyor. TCMB’nin faiz kararlarının ardında kurumsal bağımsızlık, kurumsal kredibilite üzere çok daha genel sorunlar yatıyor. Bu nedenle faiz özelinde ülkenin temel problemleri özetlenebiliyor.
Türkiye iktisadının en kıymetli meselesinin uzun vadeli, kapsayıcı, verimlilik artışını teşvik eden bir vizyon eksikliği olduğunu düşünüyorum. 2016 sonrası periyotta çabucak hemen hiç üretkenlik artışının olmadığını, potansiyel büyüme oranımızın azaldığını görüyoruz. Bu durum, artan ve yapısallaşan bir işsizlik, yoksulluk ve artan fırsat eşitsizliklerine işaret ediyor. Pandemi öncesi devirde de var olan bu meselelerin pandemi devrinde önemli formda ağırlaştığını gözlemliyoruz.
YARA BANDI YAPIŞTIRMAKLA OLMAZ
– Tahlil için neler yapılmalı?
Öncelikle yapılması gereken, kısa vadeli “yara bandı” yapıştırmaya yönelik anlayışın yerini uzun vadeli sağlıklı ve sürdürülebilir bir büyüme anlayışına bırakmasıdır. Aksi takdirde oluşan istikrarsızlık potansiyel üretim kapasitesini daraltır. Bu durumda talep artsa bile istihdam yaratamayan, süratle ısınıp enflasyon yaratan ve sonra tekrar resesyona sürüklenen bir kısırdöngüye girilir.
Pandemi ile aktif bir uğraş verilememesi ve sakinlik içinde geçen müddetin uzaması daha çok işyerinin kapanmasına, daha çok kişinin işini kaybetmesine sebep olarak üretim kapasitemizi daha da daralttı. Nisan 2020’de açıkladığımız çalışma, salgın değerine ekonomiyi açık tutmanın uzun vadede iktisada daha derin hasar verdiğini gösteriyor. Bugün gelen bilgiler bu öngörü ile teğe bir örtüşüyor.
Uzun vadede üretim kapasitesinin artırılabilmesi için hür piyasa şartlarına sadık, rekabetçi, memleketler arası iş hukuku ile uyumlu, beşeri sermaye gelişimine odaklanmış, gücünü liyakatten ve bilimden alan, kurumsal bağımsızlığa dayalı, itimat veren bir bir sistemin inşa edilmesi gerekiyor.
DERE GEÇERKEN AT DEĞİŞTİRİLMEZ
– Son 2 yılda 4 kez TCMB lideri değişti, bu Merkez’in güvenilirliği açısından bize neler söylüyor?
TCMB liderlerinin bu kadar süratli değişmesi para siyaseti ile ilgili bir plansızlık ve öngörüsüzlüğe işaret ediyor. Kurumsal bağımsızlık olmadığını gösteriyor. Sorun yaratan siyasetleri uygulayanlar da bir evvelki idarenin yarattığı problemleri tamir etmeye çalışanlar da vazifeden alınabiliyor. Bu durum ileriye yönelik önemli bir belirsizlik yaratıyor. Her ne kadar yeni lider Şahap Kavcıoğlu para siyasetinin mevcut duruşunun devam edeceği söylese de bu bana pek inandırıcı gelmiyor. Her şey tıpkı kalacaksa o vakit lider neden değişti? Kaldı ki eskiler “Dere geçerken at değiştirilmez” demişler.
– Aşının adaletsiz dağıtımıyla ilgili yaptığınız araştırmaya nazaran bu adaletsizliğin ekonomilere tesiri nasıl olur?
Yaptığımız çalışmada, aşının eşitsiz dağılımı durumunda kendi nüfusunu büsbütün aşılayan ülkelerin dahi değerli ekonomik bedeller ödemek zorunda kalabileceklerini gösterdik. Mesela ABD’nin yaza kadar bütün nüfusunu aşılaması, pandemiden kurtulması ve hayatın olağana dönmesi bekleniyor. Fakat Türkiye’de aşılamalar mevcut suratı ile devam ederse 2021 boyunca pandemi’den kurtulamayacak. Bu da ABD’den yapacağı ihracatı ve ABD’ye sattığı ithal orta mallarını azaltacak. Yani ABD iktisadı Türkiye’nin aşılanmamasından olumsuz etkilenecek. İşte bu nedenle ABD hala emsali görülmemiş takviye paketleri açıklıyor.
Cumhuriyet
