Zelzele üzere doğal afetlerin insanlarda ‘tehlike’ sinyalleri oluşturarak birçok farklı duygusal ve davranışsal belirtiyi tetikleyebileceğini söyleyen Çocuk ve Ergen Ruh Sıhhati ve Hastalıkları Anabilim Kolu Dr. Öğretim Üyesi Psikiyatr Gresa Çarkaxhiu Bulut, “Bu belirtiler ortasında dert ve kaygının beraberinde getirdiği tedirginlik, huzursuzluk, gerginlik, kolaylıkla öfkelenme, karar alma ve odaklanma zahmetleri, yorgunluk ve uyku-iştah düzensizliklerinin sayılabilir. Bu yansıların birden fazla geçicidir. Bu devirde kendinizin ve yakınlarınızın fizikî güvenlik ve ihtiyaçlarının karşılandığı yerlerde bulunmak, sevdiklerinizle irtibat kurmak, beslenme ve uyku sisteminizi muhafazaya çalışmak, mümkün olan en kısa müddette günlük rutinlerinize dönmek fizikî ve ruhsal sıhhat için epey önemlidir” dedi.

“BELİRSİZLİK DERDE NEDEN OLUYOR”

Afet sırasında en büyük olumsuzluğun ‘ne yaşanıyor olduğu’ ya da ‘o anda ne yapacağını bilememek’ yani belirsizlik olduğunu vurgulayan Psikiyatr Gresa Çarkaxhiu Bulut, toplum sıhhati açısından zelzeleden evvel insanların, zelzelede yaşanabilecekler ve sonrasında yapılacaklar konusunda eğitilmesinin, travmayla baş etmeyi kolaylaştırıcı tesiri olduğunu belirtti. Bulut, sarsıntıdan sonraki birinci haftalarda olağan günlük yaşama dönmekte zorlanılıyor, gün içerisinde sık sık olay anı zihinde yine canlandırılıyor, yorgunluk, tedirginlik, uyku ve iştah düzensizlikleri azalmak yerine artarak devam ediyorsa, bunlara keyifsizlik, hissizlik ya da baş ağrısı ve karın ağrısı üzere bedensel belirtiler eklendiyse, kesinlikle profesyonel dayanak alınmasını önerdi.

“KORKULARIN YAVAŞ YAVAŞ ÜZERİNE GİDİN”

Afet sonrasında çocuk ve gençlerde en çok rastlanılan belirtilerin huzursuzluk, kolay öfkelenme, ağlama, irkilme, uyku-iştah düzensizlikleri, dikkati sürdürme zorlukları, bakım verenlerden ayrılma zahmetleri, ilgi ve temas gereksiniminde artış, olayla ilgili sıkça soru sorma ve küçük çocuklarda kazanılmış marifetlerde süreksiz kayıplar görüldüğünü belirten Bulut, şu tavsiyelerde bulundu:

“Travmatik olay sonrasında yaşanan dertlerin birden fazla vakit içerisinde hafifler. Dertlerin azalmasını ve çocukların bu olağandışı durumla baş etmesini kolaylaştırmanın yolları ortasında; çocukların istedikleri vakit yaşadıkları olayı ve hisleri tabir etmesine imkan sağlayan inançlı ortamlar sağlanması, sarsıntıyla ilgili konuşma ve haberlere makul ölçüde maruz kalması, yetişkinlerin olayı aktarırken paniğe kapılmadan tahlil odaklı rol model oluşturmaları önerilmektedir. Bu sırada çocukların lisana getirdiği telaşları dinlemek, yok saymamak ve anlamaya çalışmak çok değerlidir. Lisana getirdikleri endişelerinin üzerine yavaş yavaş giderek (örneğin kapalı alana girerken evvel kısa vadeli kalmak, sonra süreyi uzatmak gibi) alıştırılmalarına takviye olmak gerekmektedir.”

“FELAKET BEKLENTİSİ İÇİNE GİRİLMEMELİ”

Maltepe Üniversitesi Sokakta Yaşayan ve Çalışan Çocuklar İçin Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü, Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Özden Bademci ise zelzele sonrasında doğal olarak yaşanan şok, kaygı, dert ya da hissizlik üzere hislerin yaşanan harika şartlara verilen olağan reaksiyonlar olduğunun kabul edilmesi gerektiğini söyledi. Zorlayıcı tecrübelerin her vakit travmatize edici olmayabileceğini belirten Bademci, “Travma başımıza gelen durum değildir. Travma başımıza gelen şeye karşı bizim içimizde olandır. Yaşanan olumsuz olay kişinin reaksiyonlarını sınırlıyorsa, onu kendisinden koparıyorsa, potansiyeline, içsel kaynaklarına erişmesini ve kaynaklarını kullanmasını engelliyorsa o vakit travmadan kelam edebiliriz” dedi.

“POZİTİF DÜŞÜNME EFORU İÇİNDE OLMAK KÂFİ OLMAYACAK”

Gerilim altında kişinin endişe, panik yansıları verebileceğini, durumu inkâr edebileceğini ya da hisleriyle bağlarını kopararak hissizleşebileceğini belirten Bademci, kişinin daha çok olumsuz haberlere yönelerek dikkatini yalnızca aksiliklere verebileceğine, felaket beklentisi içine girebileceğine dikkat çekti. Bu türlü vakitlerde durumun süreksiz olduğunu düşünmeye çalışmak ve müspet düşünme uğraşı içinde olmanın kâfi olmayacağını belirten Bademci, şöyle devam etti:

“Müdahalenin duygusal beyefendisine yönelik olması gerekir ki, bu da yalnızca vücut odaklı terapötik müdahalelerle mümkündür. Günümüzde pek çok insanın yoga ya da meditasyona yönelmeleri bu yüzdendir. Zelzele sonrası ruhsal müdahalenin zihin-beden bütünlüğü içeren müdahaleler olması; uzun mühlet haber takibi yapılmaması ve lakin muteber kaynaklardan ve sonlu mühletlerle haber takibi yapılması gerekir. Uzun müddet haber takibi yapmak vücudumuzu hissizleştirir. Gerilimi, tasayı arttırır. Kişiyi içinde bulunduğu andan koparır. Anda olamamak bir travma belirtisidir. Dert, gerilim ve belirsizlikle başa çıkmada, kişinin ‘şimdi ve burada’ olmaya gereksinimi vardır. Kişi bunu lakin vücudunun verdiği yansıların farkında olarak yapabilir.”

“ÇOCUKLARLA OYUN ÇOK ÖNEMLİ”

Bademci, belirsizliğin çokça hâkim olduğu bu türlü bir periyotta yakınlık hissettiğimiz beşerlerle bağ kurmanın iyi geleceğini söyledi. Bu sayede kendimizi inançta hissedeceğimizi belirten Bademci, “Güven, tehlikenin olmaması hali değildir. İtimat, kişinin bağ kurmaya açık olması halidir. Yargılamadan bedensel duyumsamalarımızı hissetmeye yahut hissedilmeyeni fark etmeye muhtaçlığımız vardır. Bu elbette yeni bir lisandır. Lakin bu sayede zihnimiz de nefes almaya, kanılarımız berraklaşmaya başlayabilir” dedi.

“OYUN ÇOCUKLARIN DOĞAL DİLİDİR”

Sarsıntı sonrası çocukların içe dönebileceği üzere tam karşıtı davranabileceğini de vurgulayan Bademci, çocukların oyun yoluyla kendilerini tabir etmelerinin ehemmiyetine dikkat çekerek şöyle devam etti:

“Sessiz olabilecekleri üzere çok hareketli, hatta sevinçli oldukları, yaşananlardan hiç etkilenmemiş oldukları izlenimini veriyor olabilirler. Çok hareketlilik, sevinçlilik hali çocukların tasa, dehşet, çok uyarılmışlık durumunun bir dışa vurumudur. Çocuklarla oyun temelli bağlantı kurulması, onların hareketine ortam sağlayan oyunlar oynanması, bu oyunlarda çocukların bedensel duyumsamalarını şuurlu bir biçimde fark etmelerini sağlamak çok kıymetlidir. Çalışmaların oyunlaştırılarak eğlenceli hale getirilmesi yaşanan olumsuz anıların tetiklenmesini de maniler. Oyun çocukların doğal lisanıdır. Çocuklar eğlenerek yavaş yavaş bedensel duyumsamalarının farkına vardırılmaya çalışılır. Çocuğun tekrar vücudunu hissetmeye başlaması onda denetim hissini tekrar uyandırır. Çocuk kendi kendini düzenleyebilir hale gelir; kaygıyla âdeta kilitlenen gücünün dışarı vurumu oyun aracılığıyla yine sağlanmış olur.”

Cumhuriyet