Neden Ömer Önhon? Kingston Üniversitesi’nden mezun oldu, 1985’te Dışişleri Bakanlığı’na girdi. 2002-2006 ortasında New York Başkonsolosu, 2006’da Dışişleri Bakanlığı Ortadoğu Genel Müdür Yardımcısı, 2009-2012 yıllarında Şam Büyükelçisi oldu. 2012’de Suriye’deki iç savaş nedeniyle Türkiye ile ilgiler gerginleşince merkeze çekildi, yılsonunda Ortadoğu ve Asya’dan Sorumlu Dışişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcılığı’na getirildi. “Büyükelçinin Gözünden Suriye” isimli bir de kitabı bulunan Önhon, 2014-2019 ortası Madrid’de büyükelçilik yaptı, Ankara’da Memleketler arası Güvenlik İşleri Genel Müdürlüğü’nün akabinde nisanda emekli oldu. İdlib’de işlerin kızışacağı sinyallerinin üzerine, Putin ve Erdoğan’ın iki gün sonraki randevusu gündeme gelince bize de Önhon’a sormak kaldı.

• Cumhurbaşkanı, ABD’de Biden ile bir görüşme yapamadı. Erdoğan’ın New York’tan dönmeden evvel basın mensuplarıyla yaptığı toplantıda ABD’yle bağlantılar konusundaki söyledikleri de aslında durumu net olarak ortaya koyuyor. Bu ortada bir gün evvel Çavuşoğlu, Blinken ile görüştüğünü, yeniden birkaç gün evvel bakan yardımcısı Sedat Önal, mevkidaşıyla konuştuğunu hatırlayalım. Bu toplantılarda kesinlikle Suriye konusu ele alınmıştır. Varsayımım, olumlu manada bir şey çıkmadı, çıksaydı duyardık.
• Benim orada merak ettiğim şu: Sanki o görüşmelerde Suriye’nin geleceğine dair siyasi ataklar konuşulmuş mudur, hiç zannetmiyorum. Geçenlerde CENTCOM Kumandanı, Suriye’nin kuzeyine gidip Mazlum Kobani ile görüştü. Ne görüştüler? Sanki bizimkilere bilgi verildi mi; sanmıyorum. Bütün bunlara bakınca bir şeylerin kaynadığını görüyorsunuz.
• İdlib’e harekât, iki bakımdan çok kanlı ve çok acı olaylara yol açacaktır. Bir sefer orada muhalifler konsolide olmuş durumda. Sen ne kadar bombalarsan bombala, eninde sonunda oraya kara kuvvetiyle gireceksin ve orada kimilerine nazaran 30, kimilerine nazaran 40, kimilerine nazaran 50 bin insan var. Bunlar savaşta pişmiş beşerler.
• Büyük bir kara muharebesi olabilir. Pekala, sivil beşerler ne olacak? Ya yazgısına razı olup, “Ölürsek ölürüz” diyecek yahut rejim denetimindeki bölgelere gidecek ki bu büyük bir risk ya da Türkiye’ye kaçacak. Bana sorarsanız en mümkün adres, Türkiye. İdlib’de bir kara harekâtı başladığı takdirde Türkiye’ye sığınmacı akını yine olacaktır.
• Putin-Esad görüşmesinden çok fazla bilgi verilmedi. Lakin Putin’in bir kelamı dikkat cazipti, “Bölgede yabancı askeri güçlerin mevcudiyetinin kabul edilemeyeceğini, durumu berbata götürdüğünü” söyledi. Esad ve Putin sonrasında Türkiye’nin ismini geçirmeden silahlı güçlerin varlığından kelam etti. Demek ki bir formda 29’undaki görüşmede gündeme gelecek.
• İddiam, 29’unda Putin ve Erdoğan, Suriye’nin geleceğine yönelik önemli bir görüşme yapacak. Bu görüşmede ne olabilir diye düşündüğüm vakit aklıma Rusya tarafından “bir tahlil önerisi” yapılabileceği geliyor. “Suriye ile görüşün” derler muhtemelen lakin ben Esad ile Erdoğan’ın görüşmesini pek mümkün görmüyorum.

– Toplumsal medyada “İdlib bir şeylere hamile, daha doğrusu İdlib öne çıkarılarak Suriye’de bir şeyler pişiriliyor” biçiminde bir paylaşımınız oldu. Sizin yorumunuzdan birkaç gün sonra Rus basını, Rusya ile Şam rejimi güçlerinin Suriye’nin İdlib çatışmasızlık bölgesine müdahaleye hazırlandığını tez etti. Mart 2020’den beri nispeten sakin olan İdlib’de gerginlik neden arttı?

Bugün ne olduğunu anlamak için bir kesim geriye gitmeliyiz. İdlib bölgesinde olağan olmayan bir durum var. 2016 sonunda Halep düştükten sonra, muhaliflerin bir kısmı Halep kırsalı ve İdlib’e gitti. Ondan sonra Astana’da çatışmasızlık bölgeleri oluşturulmasına karar verildi. Hedef, yıllardır abluka altında olan ve sivillerin çok ziyan gördüğü bu bölgelere insani yardım girişini mümkün kılmak, çatışmaları sona erdirmekti. Buralarda rejimin altında yaşamak istemeyen insanları otobüslerle İdlib’e gönderdiler, size burada dokunulmayacak, dediler. Ancak diplomaside bizim “salam politikası” dediğimiz metotlarla rejim ve Rusya vakit içinde bütün bu bölgeleri operasyonlarla geri aldı.

– İdlib hariç…

Evet, İdlib hariç. Geri aldığı yerlerdeki sivillerin ve silahlı milislerin bir kısmı da orada kaldı, silahlarını teslim ettiler. Rejimden kaçan ve o muahedeler uyarınca o bölgeden çıkarılan kümeler, Suriye’nin dört bir yanından İdlib’de toplandılar. İdlib’in savaştan evvelki nüfusu 1 milyon civarında, şimdiki nüfusu ise 4.5 milyon civarında… Ve orada şu anda HTŞ’nin hâkimiyeti var. Bu, El Kaide’den neşet etmiş, sonra onlardan koptuğunu açıklayan El Nusra, sonrasında Şam’ın Fethi Cephesi ve artık de HTŞ olan İslamcı bir yapılanma. 2017’den beri orayı ele geçirdi. Onun dışında Kafkasya ve Asya’dan gelen kümeler var. Çatışmasızlık bölgelerine dair muahedeyi hatırlayalım, “Ateş kesilecektir lakin terörist kümeler bu muahedenin dışındadır” diyor. O periyot şahsen şöyle düşünmüştüm: Ruslar bunu istedikleri üzere kullanacaklar! Artık ne yapıyorlar, gidip İdlib’i bombalıyorlar. “Hani harekât olmayacaktı” diyorsun, “iyi de biz teröristleri vuruyoruz” diyorlar. Yani mutabakatı istediği üzere yorumlayarak harekâtlarını sürdürüyorlar.

– “İstediği üzere yorumluyor” diyorsunuz ya tam da sormak istediğim: Ne vakit bunu yapmak istiyor da mutabakattaki o ifadeyi öne sürüyor?

Suriye’de çok aktör var fakat sahanın hâkimi kim derseniz, Rusya’dır. Şu anda en çok hangi aktör ipleri elinde tutup sağda solda oynatıyor derseniz o da Rusya’dır. Rusya alandaki durumu kendi siyasetlerini idame ettirmek ve Suriye üzerindeki gücünü hatırlatmak için kullanıyor. İsrail’e “Ben sana karışmam, sen gel işini gör” diyor, Suriye’ye “Ben buradan çekilirsem İsrail dümdüz eder” ya da “Türkiye çabucak yanı başında, şayet beni dinlemezsen Türkler seni ham yapar” derken bize geliyor, “Sığınmacı akımıyla ve terörist hücumlarla karşı karşıya kalırsınız” kozunu kullanıyor. Şu anda İdlib vilayetinin üçte biri rejimin eline geçmiş vaziyette. Bahsettiğim beşerler dar bir bölgede toplandı. Doğal olmayan bir durum bu.

– Ne açıdan?

Rejim kendisini bu savaşın kazananı olarak görüyor. “Ben bu savaşı kazandım, topraklarımda silahlı kümelerin bulunmasına razı gelmem” görüşüyle hareket ediyor. Harekâtlarına bunu münasebet gösteriyor. 2020’de 5 Mart mutabakatı imzalanmasına karşın o günden bugüne İdlib’de Rusya ve rejimin harekâtı hiç durmadı. “İstediğimiz olmazsa geliyoruz” iletisi veriyor.

– İdlib’e harekât neden bu kadar korkulan bir durum?

İdlib’e harekât iki bakımdan çok kanlı ve çok acı olaylara yol açacaktır. Bir sefer orada muhalifler konsolide olmuş durumda. Sen ne kadar bombalarsan bombala, eninde sonunda oraya kara kuvvetiyle gireceksin ve orada kimilerine nazaran 30, kimilerine nazaran 40, kimilerine nazaran 50 bin insan var. Bunlar savaşta pişmiş beşerler. Büyük bir kara muharebesi olabilir. Pekala, sivil beşerler ne olacak? Ya mukadderatına razı olup, “Ölürsek ölürüz” diyecek yahut rejim denetimindeki bölgelere gidecek ki bu büyük bir risk ya da Türkiye’ye kaçacak. Bana sorarsanız en muhtemel adres, Türkiye. İdlib’de bir kara harekâtı başladığı takdirde Türkiye’ye sığınmacı akını tekrar olacaktır. Bu kaçınılmaz. İkincisi orada yaşanacak bir savaşın sonucu ne olur bilemem fakat her halükârda silahlı beşerler eninde sonunda bir yere gidecek. Tekrar gelecekleri tek adres, Türkiye olacak. Bunlar tasa yaratan problemler. 11 Eylül’de üç askerimiz şehit oldu. Demek ki ardında kim varsa, Türk askerini amaç alan bir yapılanma da mevcut. Son devirde Türkiye’ye yakın olduğu söylenen beş silahlı kümenin yeni bir yapılanma dahilinde bir ortaya geldiklerini görüyoruz. Demek bir hazırlık var, herkes kendi durumunu ortaya koymaya çalışıyor.

– Neye hazırlık, kara harekâtına mı? “Bir şeyler olacak” ne demek?

Hem siyasi manada birtakım adımlar atılıyor olabilir hem de askeri manada… Olanları hatırlayalım. Ağustos sonunda Suriye’de yeni hükümet kuruldu. Yemin etme merasiminde Esad konuştu, ademimerkeziyetçilik ve mahallî idarelerin güçlendirilmesi üzerinde durdu. Bu, Kürtlere verilen bir bildiriydi. Kürtler şu anda ülkenin yüzde 25-30’unu elinde tutuyor ve buralar, en verimli bölgeler. Esad bir halde onu geri almak istiyor.

– Bunun için nasıl bir adım attı?

SDG’den bir heyet Moskova’ya gitti ve görüşmelerde bulundu. Terör örgütü PKK/PYD’nin yöneticilerinden İlham Ahmed başkanlığındaki birebir heyet artık Washington’da… Beyaz Saray’la görüşecek. New York’a da gideceklermiş. Yani BM toplantısının yapıldığı bir periyoda rastlayan bu türlü bir ziyaret ayarlanmış. Artık buradan bakınca hatırlayalım: Cumhurbaşkanı, ABD’de Biden ile bir görüşme gerçekleştiremedi. Erdoğan’ın New York’tan dönmeden evvel basın mensuplarıyla yaptığı toplantıda ABD’yle bağlar konusundaki söyledikleri de zati durumu net olarak ortaya koyuyor. Bu ortada bir gün evvel Çavuşoğlu, Blinken ile görüştüğünü, tekrar birkaç gün evvel bakan yardımcısı Sedat Önal, mevkidaşıyla konuştuğunu hatırlayalım. Bu toplantılarda kesinlikle Suriye konusu ele alınmıştır. İddiam olumlu manada bir şey çıkmadı, çıksaydı duyardık. Benim orada merak ettiğim şu: Sanki o görüşmelerde Suriye’nin geleceğine dair siyasi atılımlar konuşulmuş mudur, hiç zannetmiyorum. Geçenlerde CENTCOM Kumandanı, Suriye’nin kuzeyine gidip Mazlum Kobani ile görüştü. Ne görüştüler? Koca CENTCOM Kumandanı… Sanki bizimkilere bilgi verildi mi; sanmıyorum. Bütün bunlara bakınca bir şeylerin kaynadığını görüyorsunuz.

– Mevzuyu açtınız, oradan devam edelim: ABD dönüşü Erdoğan’ın açıklamalarında “S-400 işi bitmiştir”, “Biden ile gidiş pek hayra alamet değil” kelamları ve Putin ile baş başa görüşeceği konusu öne çıkıyor. Tüm bu fotoğrafa baktığınızda ne görüyorsunuz?

ABD ile ortamızda bir dizi soru var ve bu meselelerin tahlili için hiçbir adım atılmadı. Meseleler giderek girift bir hal alıyor ve çözülemeyecek duruma geliyor.

– Ortaya gireyim, bu cümleniz aslında Erdoğan’ın, oğul Bush, Obama ve Trump ile sorun yaşamadığına da itiraz eden bir cümle…

Doğal, Obama’nın son devrinde Türkiye’yle doğrusu iyi bir devir geçirdiğini hatırlamıyorum. Bu ortada Suriye sıkıntısı bu noktaya geldiyse sorumlularından biri de Obama’dır. İkincisi Trump periyodu, ki bu çok tuhaf bir bağlantıydı. Cumhurbaşkanımıza bir gün “en yakın dostum” derken sonraki gün “Kendine gel, üzücü yaparım” diyen bir adam… İstikrarsız bir ilgiydi o. Artık en azından Biden ile olağan seyrinde gidiyor, anlaşılamadığını her iki taraf da görüyor. Kötü fakat bu manada daha olağan bir ilişki!

– Altı yıl sonra Putin ve Esad yüz yüze görüştü. Türk askerinin akına uğramasından yalnızca dört gün sonra. Görüşmeye geniş manalar yüklendi. 29 Eylül’de de Erdoğan-Putin görüşmesi var. Bu buluşmanın baş başa olmasının manası nedir?

Putin-Esad görüşmesinden çok fazla bilgi verilmedi. Fakat Putin’in bir kelamı dikkat cazipti, “Bölgede yabancı askeri güçlerin mevcudiyetinin kabul edilemeyeceğini, durumu berbata götürdüğünü” söyledi. Esad ve Putin sonrasında Türkiye’nin ismini geçirmeden silahlı güçlerin varlığından kelam etti. Demek ki bir halde 29’undaki görüşmede gündeme gelecek. Baş başa olma sorununa gelince, bu işler genelde şöyle olur: İki başkan baş başa otururlar, bazen yanlarına dışişleri bakanlarını alarak görüşürler. Sonra heyetler ortası görüşmeye geçerler. Bu normali. Lakin ziyaret boyunca hiçbir teknik heyetin bir ortaya gelmemesi, görüşmemesi, yalnızca iki önderin baş başa görüşmesini başımda canlandıramıyorum. Muhtemelen iki başkan baş başa görüşecektir lakin dışişleri bakanı, istihbarat liderleri, savunma bakanları da muhataplarıyla görüşecektir. Bu ortada İsrail Dışişleri Bakanı, Moskova’ya gittiğinde Lavrov’la basın toplantısı yaptı. Lavrov, “İdlib’de hâlâ istediğimiz sonuca gelemedik. Türkiye, terör örgütleriyle uğraş yükümlülüklerini yerine getirmiyor” dedi ve işaret fişeği o denli atıldı.

– Bu ortada Rus basınındaki bir argümana nazaran Putin, Erdoğan’ı Esad ile görüşmeye ikna etmeye çalışacak. Mümkün mü?

İki başkanın görüşeceği tek mevzu Suriye olmayacaktır, Afganistan başta olmak birçok mevzuda görüşeceklerdir. Benim varsayımım, 29’unda iki önder Suriye’nin geleceğine yönelik önemli bir görüşme yapacak. Bu görüşmede ne olabilir diye düşündüğüm vakit aklıma Rusya tarafından “bir tahlil önerisi” yapılabileceği geliyor. Bir defa bütün bu Suriye sıkıntısını “Erdoğan, Esad ile görüşür mü” noktasına kitlemek gerçek değil. Komşu ülkeler savaşıyor dahi olsa görüşürler, görüşmelidirler de… Bu görüşmeleri gerekli seviyeler ve hallerde yaparlar. Zati yapılıyor da… İstihbarat liderlerinin görüştüğünü biliyoruz. Üst seviye resmi yetkililer, özel temsilciler görüşebilir lakin Esad ve Erdoğan görüşsün demek gerçek değil. Rusya’nın burada yaptığı Esad’ın meşruiyetini herkese kabul ettirmek. “Adam ülkesini savunmayacak mı?” deniyor. Tamam da hırsızın hiç mi hatası yok? Esad, kendi halkına karşı kimyasal silah kullandı. Kimyasal Silahlar Örgütü ile BM’nin oluşturduğu araştırma kurullarının somut dataları söylüyor, ben söylemiyorum. Sarin gazı kullandı. IŞİD de 2-3 sefer bu silahlara başvurmuş. Ancak IŞİD’in kullanmış olması Esad’ın kullanmasını yasal kılar mı? Kılmaz… İkincisi, en az 500 bin meyyit var Suriye’de. Kıymetli kısmı çocuk, bayan… Öbür taraf da öldürdü fakat Rejim’in öldürdüğü çok daha fazla. Rejim ve Rusya okul, hastane, pazaryeri üzere sivil yerleri maksat aldı. Çok vahşice bir usul lakin maalesef sonuç veren bir strateji oldu. Bana nazaran vahşice bir askeri stratejiyle hareket eden bu türlü bir öndere legalmiş üzere davranmak yanlışsız değil. Esad zati Suriye’yi toparlayacak başkan de değil. Şu olabilir: Geçiş periyodunda Esad orada oturur lakin BM Güvenlik Konseyi’nin 2254 sayılı kararında belirtilen ve Rusya dahil bütün BMGK daimi üyelerinin üzerinde mutabık kaldığı parametreler temelinde en yakın vakitte yapılacak özgür seçimlerde kazanan idaresi alır. Altını çizerek söylüyorum; elbette komşu Suriye ile bir formda görüşme yapılmalı fakat Esad ile değil.

– Tamam, siz bu türlü düşünüyorsunuz lakin Putin bunu gündeme getirir mi tekrar de? Bu ortada Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov’un “Geniş yelpazede yapılacak bir toplantı olacak” diye bildiri vermesi nasıl yorumlanmalı?

Bana nazaran gelir. “Suriye ile görüşün” derler muhtemelen. Ben Esad ile Erdoğan’ın görüşmesini pek mümkün görmüyorum.

SIĞINMACILAR KONUTLARINA GİTMELİ

– Suriye rejimi Dışişleri Bakanı Faysal el-Mikdad, “Türkiye Suriye’deki askerlerini ivedilikle geri çekmeli” dedi. Bir teze nazaran iki evreli bir müdahale olacak. Birinci evresinde M4 karayolu baştan sona temizlenecek. Türkiye takviyeli militanlar İdlib bölgesi kuzeyine püskürtülecek. Sonra da bölgedeki militanların dağlık bölgeye çekilmesi sağlanacak ve İdlib’e girilecek. Türkiye ne yapmalı?

Suriye’deki en önemli sıkıntılara bakalım evvel: Bir sefer sığınmacılar konusu var, 3.6 milyonu Türkiye’de, 5.6 milyonu ülke dışında… Katiyetle ırkçı ve Suriyeli zıddı bir yaklaşımla söylemiyorum, ben altı yıl Suriye’de vazife yaptım ve Suriyelileri severim lakin bu sığınmacıların konutlarına geri gitmeleri lazım. Problemin temel tahlili kaynağında, yani Suriye’de. Bir sığınmacı lakin tutuklanmayacağını, öldürülmeyeceğini bilirse geri döner. İkincisi, silahlı kümeler çok. Bunlar ne olacak? Kürtlerin durumunun ne olacağı da öteki bir sorun. Suriye’nin yüzde 25-30’una sahip olan Kürtlere “Hadi siz geldiğiniz yere dönün” dendiğinde dinleyecekler mi; zannetmiyorum. Pazarlığını yapacaklar. Burada Türkiye’nin, İran’ın tavrı ne olacak? Suriye’de ekonomik olarak da durum çok makus. Raporlar, 9.3 milyon insanın yiyecek bulamama tehdidiyle karşı karşıya olduğunu gösteriyor. Yüzde 80’i fakirlik sonunun altında yaşıyor. Bunun da halledilmesi gerekiyor. Ayrıyeten kaçmak zorunda kalan insanların konutlarına ve topraklarına el koyuyorlar, Esad’ın yanında savaşanları ve ailelerini yerleştiriyorlar.

– Siz “Suriye’ye geri dönmeliler” diyorsunuz da Esad istiyor mu?

Natürel ki istemiyor. 2020’de bir konferansta konuştu, “Teröristlerden kaçan milyonlarca Suriyelinin geri getirilmesi öncelikli hedefimiz” dedi. Yalan! Yurtdışına kaçanların birden fazla Esad aksisi. Suriyeliler için yapılabilecek şey; ülkelerine dönüşlerinde başlarına berbat bir şey gelmeyeceğini garanti altına almak ve Suriye’de yaşayabilecekleri kuralları oluşturmaktır. Lakin tahminen o denli dönerler.

– 11 Eylül’deki atağın akabinde Ulusal Savunma Bakanı Akar, “Rusya Federasyonu ile yaptığımız görüşmeler sonrasında imzalanan mutabakatlar var. Biz uyuyoruz, muhataplarımızın da uymalarını bekliyoruz” diye bildiri verdi. Türkiye yükümlülüklerini yerine getiriyor mu, getirmiyor mu?

Türkiye, şu anda Suriye Arap Cumhuriyeti’nin topraklarında. Orada olmamızı gerektiren sebepler de hudutlarımızın güvenliğinin sağlanması ve terör örgütlerinin hudut komşumuz olmasını engellemek. Hudutlarının güvenliğini sağlayacak bir otorite Suriye’de olduğu vakit, Türkiye elbette kendi topraklarına çekilecektir. Türkiye, yükümlülüklerini yerine getirdiğini söylüyor ancak Rusya birebir görüşte değil. Öbür taraftan Türkiye de Rusya’nın yükümlülüklerini yerine getirdiği konusunda kuşkulu.

RADİKAL KÜMELER HER VAKİT SAHNEDE

– Kitabınızda Suriye’de ortaya çıkan radikal kümelerin oyun değiştirici olduğunu söylüyorsunuz. Artık bu kümeler oyunu değiştirmek üzere tekrar sahnede mi?

Radikal kümeler her vakit sahnede. Suriye’de BMGK 2254 temelli bir siyasi tahlil ve milletlerarası topluluğun takviyesi olmadığı takdirde ülkede güvenlik boşlukları olacak ve radikal kümeler orada faaliyetlerini sürdürecekler. Daha birkaç gün evvel Deyrizor’da IŞİD’in atağında 10’dan fazla rejim askeri öldürüldü. Radikal kümeler, toprak hâkimiyetini kaybettiler ancak aksiyon yeteneği olarak mevcudiyetini sürdürüyorlar. Bazen bu kümelerin aksiyonları memleketler arası topluluktaki çeşitli aktörlerin yapmak istediklerine münasebet teşkil edecek faydalı bir manivela olarak da görülebilir. Önümüzde iki yol var. Biri, “Savaşın kazananı Esad’dır, kabul ediyoruz, ülkesinde ne yaptığı bizi ilgilendirmez, bizim muhatabımız odur” demektir. Bana nazaran türel ve insani olarak gerçek ve sürdürülebilir değildir. Önümüzdeki periyotta daha büyük patlamalara yol açacak bir yaklaşımdır. İkincisi, Suriye’de toplumsal mutabakata dayanan bir tahlildir. Bu da lakin milletlerarası topluluğun ortaya koyacağı siyasi irade ile yapılabilir. Esad’ın yerinin ne olacağına Suriye halkı karar verir.

SAF TUTMAK ELİMİZİ ZAYIFLATIR

Suriye krizi boyunca ABD de Rusya da Türkiye’yi sıkıntı durumda bırakan adımlar attı. ABD’nin lokal ortak olarak PKK’nin uzantısı YPG’yi seçmesi ve Türkiye’yi adeta dışlaması, Rusya’nın da Astana eseri olan çatışmasızlık bölgeleri mutabakatlarına karşılık operasyonlarını sürdürmesi ve İdlib’deki atakları birinci aklıma gelen örnekler. Bu bağlamda, Rusya’nın İdlib’de 34 askerimizin şehit edilmesindeki rolünü ve misal olayları unutmak mümkün değil.

Suriye sürecinde ABD de, Rusya da değer taşıyor. Şu yahut bu nedenle birine darılıp yahut uzak durup, başkasının yanında saf tutmanın iyi bir formül olduğunu düşünmüyorum. Elimizi zayıflatır. Doğal ABD ve Rusya da Türkiye’nin ehemmiyetini ve rolünü göz gerisi etmeden hareket etmeliler. Rusya, Türkiye ile ABD ortasındaki ilgilerin baş aşağı gidişini ellerini oğuşturarak keyifle izliyordur herhalde.

Cumhuriyet