– 1784’te, eğitimde bilhassa aklı güçlendirmeye odaklı bir tasarım sunan Kant’la başlıyor “Aydınlanma Eğitim İdeolojisi – Eğitim ve Bilimin Sefaleti” isimli incelemeniz. Başta Kant, Fichte, Schelling, Hegel ve Feuerbach’ın olmak pek çok düşünürün hür yaklaşım ve katkılarını inceliyorsunuz. Bu düşünürler eğitimi nasıl bir süreç olarak tanımlar?

Kant’ın “Eğitim, salt insanlığı amaçlamalıdır; insanın insanlaşmasına ortam hazırlamalıdır” kelamını izleyen aydınlanmacılar eğitimi, eşitlikçi, özgürlükçü, üretken ve çok taraflı beşerler yetiştirme süreci olarak tanımlar. Bu türlü bir eğitim dizgesi geliştiren toplumlar ilerler, bu prensiplere uymayanlarsa geriler. Özgürlüğü bir insan hakkı olarak gören Aydınlanmacı eğitimin esas emeli, insanı her türlü bağımlılıktan kurtarma, salt özünün hükümranı durumuna getirmektir. Öğretmenler bu emele nazaran yetiştirilmeli; ders kitapları bu gayeye nazaran hazırlanmalıdır. Eğitim, Marx’ın deyişiyle, dünyayı anlamayı, değiştirmeyi ve her türlü sömürüyü ortadan kaldırmayı hedeflemelidir.

AKP BAĞIMLILAŞTIRIYOR

– Günümüz eğitim kuramında bu düşünürlerin katkıları ne kadar göz önünde bulunduruluyor sizce?

Atatürk Devrimleriyle kurumsallaştırılan Cumhuriyetin kuruluş evresinde bu prensipler uygulanmış ve ilerleme gerçekleşmiştir. AKP eğitimde Aydınlanma birikimini yok saymakta, eğitimi, eğitilenleri bağımlılaştırmak için araçsallaştırılmaktadır. Kitabımın “Eğitim ve Bilimin Sefaleti” alt başlığı taşımasının nedeni budur. “Dindar ve kindar” insan tipi yetiştirmeyi amaçlayan dincilikırkçılık karışımı anlayış, özgür akıl ve eleştirel kanıyı köreltmek suretiyle, uydu kişilikler yetiştirmek istemektedir. Lakin bu anlayış ve uygulama sürdürülemez; zira toplumun yüzde 60’ından fazlası çocuklarının laik-bilimsel-çoğulcu bir eğitim almasını istemektedir.

EĞİTİM, SÖMÜRÜYÜ AZALTMALI

– N. Konstantinovna Krupskaya’nın “Dünyasal Okul Üzerine” (1918) isimli yazısının Türkiye’de eğitimin bugünkü durumuyla ilişkilendirilerek değerlendirilmeye elverişli olduğunu vurguluyorsunuz. Bu bağlamda hangi sonuçlara vardınız?

Ekim Devrimi’nden sonra toplumcu ve üretken eğitim nizamının kurulmasına önderlik eden Krupskaya’nın dört ciltten oluşan toplu yapıtlarını taradım. Krupskaya açısından eğitim, sömürüyü ve bağımlılıkları ortadan kaldırdığı ölçüde demokratik-toplumcu bir nitelik kazanabilir. Eğitimin dünyasallaşması ve demokratikleşmesi için, devletin din karşısında “yansız” olması gerekir. Devlet, dini, halkı tutsaklaştırmak için kullanamaz. Sosyalist toplum sisteminde genç bireyler, bir dinin ya da inancın savaşçısı durumuna getirilemez.

– Eleştirel Aydınlanma eğitiminin temel prensipleri ve ideallerini irdelerken, ırkçılığın eğitime sinme tekniklerini nasıl çözümlüyorsunuz ve karşısındaki Aydınlanma duvarını nasıl ortaya koyuyorsunuz?

Aydınlanma eğitimi, ulusseverlik ile etnik ulusçuluğu ayırır; zira ulus ve ulusseverlik kıymetli kıymetlerdir; ırkçılık ise bu bedelleri değersizleştiren ideolojidir. Bu nedenle, aydınlanmacı eğitim, ırkçılık aksisi eğitimdir. Irkçılık, eğitim dizgesini kullanarak uygarlığı barbarlığa dönüştürmeye uğraşır. Öte yandan, aydınlanmacı eğitim, özgür ve eleştirel düşünen öğretmenler ve çoğulcu-demokratik içerikli ders kitaplarıyla imkanlıdır. Bu bakımdan, TÖS, TÖBDER, Eğitim-Sen ve Eğitim-İş üzere öğretmen örgütlerinin önderliğinde toplumsal ilerleme için savaşım veren öğretmenler, aydınlanmacı eğitimin garantisidir.

TOPLUM FAKİRLEŞİYOR

– Soru net: İncelemenizde “Ulusların düşüşü ve yükselişi neye bağlıdır” sorusuna getirdiğiniz cevap nedir?

İlerleme-gerileme, coğrafya, kültür ve din ile açıklanamaz. Her ulus, her kültür ve her din, ilerleme ve gerileme gizil gücünü içinde taşır. Devlet aygıtını, kapsayıcı demokratik kurumlara ve kozmik hak ve özgürlüklere dayandıran bir ulus ilerler. Bunu yapmayan devlet ve toplum ise geriler. Gerileme ise tek kişi ya da çok küçük bir kümede toplanan devlet erkinin, dar bir etrafın çıkarları için kullanılmasının bir sonucudur. Bu türlü bir devlet idaresinde bağımsız yargı kontrolü olmadığı için, kelam konusu küçük topluluk daima varsıllaşırken, toplum fakirleşir.

ÜNİVERSİTE ÖZERK OLMALI

– Eğitim seviye ve yaklaşımlarını yüksekokul ve üniversite bağlamlarında kıyaslarken dünyadan verdiğiniz örnekler ortasında Almanya başı çekiyor. Alman eğitim sistemi nasıl?

Bilimin kaynağı, kuşku, eleştirel düşünme ve özgür akıldır. Bilim objektif tindir, bu nedenle bilimci objektiftir. Üniversite hazır bilgileri yinelemez, yeni bilgi üretir. Bilimci, yeni bilgiler geliştiren yeni ufuklar açan çok taraflı insandır. Yeniyi üretmek, sonları aşmakla imkanlıdır. Bilimci özünden de özgür olan insandır. Üniversiteyi üniversite yapan akademik özgürlük, bilmeyi engelleyen her şeyin zıddıdır. Bilimci, Feuerbach’ın deyişiyle, hamasetli bir hak ve hakikat savaşımcısıdır. Saygınlık ve varsıllık peşinde koşmaz. Üniversite özerkliğiyse, bilimciler ve öğrencilerin özgür seçimleriyle, üniversite yöneticilerini ve idare prensiplerini belirlemeleri demektir. Türkiye’deki üniversiteler bu niteliklerden tümüyle mahrumdur. Ülkemizde akademik özgürlük, bilimcilerin çoğunluğu ve politik erk tarafından bir “değer” olarak görülmemektedir. Türkiye’de üniversitelerin ve bilimin durumunu “sefalet” olarak nitelendirmemin nedeni budur. Lakin bu bu türlü sürmez. Bilim ve üniversitenin sefaletini, sayıları giderek azalsa da, tekrar özgür ve eleştirel bilimciler ortadan kaldıracaktır.

Cumhuriyet