UNI Global Sendika Ticaret Emekçileri Departmanı Koordinatörü Onur Bakır, pandemiyle çalışma ömründe şiddet ve tacizin yeni bir tepe gördüğünü açıkladı.
Türkiye’nin, pandemi sürecinde sendikal hak ihlallerinin tavan yaptığı ülkeler ortasında yer aldığına dikkat çeken Bakır, “Birçok ülkede uzaktan çalışma mazeretiyle çalışanların fiyatları düşürülmek, yol ve yemek fiyatı üzere hakları gasp edilmek isteniyor. Sömürü katmerleniyor” dedi. Onur Bakır ile pandemide emekçilerin yaşadığı sıkıntılar ve sendikal hakları konuştuk.
İSTİHDAM KAYBI 144 MİLYON
– Pandemi sürecinde en büyük darbeyi çalışanlar aldı. Pandemi emekçi ve sendikal hakları nasıl etkiledi? Nasıl bir tahribat yarattı?
En can yakan dört probleme değinmek isterim. Birincisi, dünyanın dört bir yanında, çalışma ve işyeri kaynaklı Covid-19’a yakalanan ve hayatını yitiren personeller. Dünya Sıhhat Örgütü bilgilerine nazaran pandeminin birinci 1.5 yılında Covid-19 nedeniyle ömrünü yitiren sıhhat ve bakım bölümü çalışanı sayısı 115 bin. Telafisi olmayan en büyük kayıp personel vefatları. İkinci olarak pandemi nedeniyle emekçiler çok önemli bir gelir kaybı yaşadı. Bilhassa sendikalaşmanın ve toplu pazarlığın zayıf, toplumsal güvenliğin yetersiz olduğu Türkiye üzere ülkelerde bu sorun, çok can yakıcı biçimde yaşandı. Prof. Dr. Mesut Gülmez’in kitabının isminden alıntılayarak söyleyecek olursam- “Uluslararası Toplumsal Güvenliğin Üniversal Sefaleti”ni gözler önüne serdi. Pandemi bir defa daha gösterdi ki hem emekçi sıhhatinde hem toplumsal güvenlikte çok büyük problemler, boşluklar ve global eşitsizlikler var. Üçüncüsü işsizlik. Memleketler arası Çalışma Örgütü’nün şimdiki raporuna nazaran yalnızca 2020’de, 2019’a göre toplam global istihdam 114 milyon kişi azaldı. Olağan şartlarda 2020 yılında 30 milyonluk yeni istihdam artışı olması bekleniyordu. Toplamda 144 milyonluk bir istihdam kaybından kelam edebiliriz. Son olarak, personel haklarına ve sendikal haklara yönelik yeni bir hücum dalgasını görüyoruz. Pandemiyi fırsat bilen işverenler dünyanın dört bir yanında sendikal örgütlenmeye saldırırken, birçok hükümet de emekçi hakları ve sendikal haklara yönelik yeni kısıtlamaları yaşama geçirmeye çalışıyor. Uzaktan çalışma, meskenden çalışma ve gibisi yeni istihdam biçimlerinin yaygınlaştırılması, bu akının en değerli araçlarından biri.
YOL VE YEMEK FİYATINA GASP
– Tüm dünyada çalışanlar uzaktan çalışmaya döndü. Çalışan haklarına ne çeşit tırpan kelam konusu?
Uzaktan çalışmanın yol açtığı meselelerden biri, maliyetlerin personellerin sırtına yüklenmek istenmesi. Uzaktan çalışma mazeretiyle çalışanların fiyatları düşürülmek, yol ve yemek fiyatı üzere hakları gasp edilmek isteniyor. Uzaktan çalışma, çalışanların bir manada tecrit edilmesine de yol açıyor. Personellerin meskendeki çalışma alanlarında kameralar aracılığıyla daima müşahede altında tutulması, mahremiyet ve kişilik haklarının ihlali bir öteki sorun. Uzaktan çalışmayla mesai saati ve çalışma müddeti de belirsizleşiyor; daima “çevrimiçi” olan çalışanlar için iş-yaşam istikrarını kurmak neredeyse imkânsız hale geliyor ve sömürü katmerleniyor. Uzaktan çalışma, örgütlenme ve kolektif hareketi de sekteye uğratıyor. UNI Global Sendika’nın uzaktan çalışmaya ait temel sendikal prensiplerde vurgulandığı üzere uzaktan çalışmanın sınırlanması, düzenlenmesi ve en değerlisi de toplu pazarlığın konusu olması çok acil bir muhtaçlık.
DİŞE DİŞ UĞRAŞ
– Koronavirüs günlerinde üyelerinizden ne cins şikâyetler geliyor?
Ticaret bölümünde bir “yeniden yapılandırma” pandemisi yaşadığımızı söyleyebilirim. Şirket birleşmeleri, evreler, satın almalar, küçülmeler, yeni teknolojilerin yaşama geçirilmesi ve e-ticaretin süratle büyümesi üzerinden yaşanan “yeniden yapılandırma” fırtınası, pandemi ile birlikte yeni bir ivme kazandı. Bu süreçler çalışanlara fiyat, hak ve istihdam kaybı olarak yansıyabiliyor. Örneğin dünyanın en büyük perakende şirketi Walmart, Güney Afrika’da tekrar yapılandırma ismi altında çalışanların işlerini, fiyat ve haklarını tırpanlamak istiyor, buna karşı aksiyon ve grev yapan çalışanları sindirmeye çalışıyor, SACCAWU Sendikası’nı devasa tazminat davaları ile yıldırmaya çalışıyor. Biz de buna karşı global bir dayanışma kampanyası yürütüyoruz. Amazon, global ölçekte yalnızca sendikal haklara değil demokrasiye de yönelik bir tehdit olarak büyümeye devam ediyor; bu yüzden global bir sendikal ittifak ve çaba ile karşılık vermeye çalışıyoruz. Onlarca benzeri örnek mevcut.
Bir başka sorun ise Alman-ya’dan Fransa’ya, Belçika’dan Hollanda’ya kadar bir dizi ülkede süpermarket emekçilerini kapsayan sektörel toplu iş mukavelelerinde yaşanan tıkanmalar. En katı kapanma uygulamalarında bile beşerler temel gereksinimlerine ulaşabilsin diye misyonunun başında olan süpermarket personelleri, çok değil geçen yıl “kahraman” olarak isimlendiriliyordu. İşverenler, bu fedakârlığı çoktan unutmuş görünüyor, personel fiyatlarını baskılamak için fevkalade bir direnç gösteriyor. Bunun karşısında da ticaret emekçileri sendikaları, dişe diş bir çaba veriyor.
EMEKTEN YANA SİYASET KAİDE
– Bu periyotta hükümetlerin çalışanlara ne çeşit takviyeler vermesi gerekiyordu?
Türkiye’de sayısı 3.5 milyon civarında olan sigortasız emekçiler, çalışmadıkları periyotta ne nakdi fiyat dayanağı ne de kısa çalışma ödeneği alabildi. Nakdi fiyat takviyesi kapsamında olan personeller, minimum fiyatın çok altında bir takviye ile sefalete terk edildi. Giderek büyüyen işsizlik sıkıntısına karşı faal siyasetler yok. Halbuki yapılması gereken istihdamın, emekçilerin hak ve fiyatlarının korunması için aktif, kapsayıcı ve en değerlisi de sendikaların iştirakiyle hazırlanmış emekten yana toplumsal siyasetlerin uygulanması.
– Pandemi devrinde Türkiye’yi öbür faaliyet gösterdiğiniz ülkelerden ayrıştıran özellikler neler oldu?
Türkiye, pandemi sürecinde sendikal hak ihlallerin tavan yaptığı ülkeler ortasında yer alıyor. Türkiye, toplu pazarlığın işyeri-şirket seviyesi ile sonlu olduğu, sektörel toplu pazarlığın olmadığı ülkelerden biri ve bu durum personellerin hak ve çıkarlarının korunması ve geliştirilmesinin önünde çok büyük bir mahzur teşkil ediyor. Son derece berbat bir sendikal mevzuat, yaygın ve pervasız sendikal hak ihlalleri ile toplu pazarlığın kapsamının çok dar olması; Türkiye’nin emsal durumdaki ülkelerle birlikte tıpkı -en hafif tabirle- güç kümede yer almasına yol açıyor. Lakin işten çıkarma yasağı periyodunda, sendikalaşan emekçilerin Kod-29 üzerinden adeta kıyıma tabi tutulabilmesi ve Yemeksepeti örneğinde olduğu üzere kâğıt üzerindeki bir işkolu değişikliğe ile sendikal örgütlenmenin bertaraf edilebilmesi, Türkiye’yi bu küme içinde özel bir yere koyuyor.
– Olağanlaşma periyodunda çalışanları nasıl bir gelecek bekliyor?
Teminatsız istihdam, düşük fiyat ve işsizlik zincirini parçalamak zorundayız.
Pandemi şimdi bitmedi ve pandeminin tesirleri daha yıllarca sürecek.
17 KASIM’DA ŞİDDETE KARŞI GLOBAL AKSİYON
– Pandemide bayanların yükü daha da arttı. Bayan çalışanları nasıl bir gelecek bekliyor?
Böylesi kriz devirlerinde, çalışma omurundaki dezavantajlı kümelerin, bunların başında da bayanların en ağır faturayı ödediğini biliyoruz. Ekmek ve Gül sitesinde bayan çalışanların sorularını yanıtladığımız köşeden somut bir örnek vermek isterim. Analık ödeneği ve emzirme ödeneği için aranan son bir yılda 90 gün ve 120 gün prim şartları nedeniyle son iki yılda doğum yapan on binlerce bayan, hem analık ödeneği hem emzirme ödeneği hakkından mahrum kaldı. En çok muhtaçlık duydukları devirde, bayan emekçiler gelirden yoksun kaldı. Sorunu çözecek üç unsurluk kanun teklifi, Meclis komitelerinin tozlu raflarında bekletilmeye devam ediyor. Pandemi ile birlikte çalışma ömründe şiddet ve taciz yeni bir tepe gördü. Birleşik Krallık’taki üyemiz USDAW Sendikası’nın araştırması pandemi nedeniyle market personellerine yönelik şiddetin iki katına çıktığı gösteriyor. Şiddet ve taciz de en çok bayan personelleri vuruyor. Tam da bu yüzden 17 Kasım’da ticaret personellerine yönelik şiddete karşı birinci global aksiyon gününü düzenleyeceğiz.
Cumhuriyet
