Zelzele bölgesinde çok sayıda kişi hem fizikî hem de ruhsal travmalar yaşarken, bu devirde etrafımızdaki her bireyin psikolojisinin olumsuz etkilendiği gözlemleniyor. Pek çok insan son devirlerde uyuyamadığından, daima sarsıntı oluyor hissi yaşadığından, sevdiklerini kaybetme korkusunu içinden atamadığından kelam ediyor ve bu durumla nasıl çaba edeceğini bilemeyebiliyor. Bu durumda uzman yardımı alınması büyük kıymet taşıyor. Memorial Bahçelievler Hastanesi’nden Uzman Psikolog Dilek Beyribey, zelzele psikolojisiyle ilgili bilgi verdi.
Deprem travma sonrası gerilim bozukluğuna neden oluyor
Deprem sonrasında bireylerin tepkileri yaşanan afetin şiddetine, bireylerin şahsî özelliklerine, travmanın biçimine, o sırada yalnız ya da biriyle birlikte olmalarına, ne kadar mühlet bu durumun baskısı altında kaldıklarına, geçmiş tecrübelerine, toplumsal dayanak ihtimallerine nazaran çeşitlilik gösterebilmektedir.
Deprem sırasında kişi otomatik olarak süratli formda durum değerlendirmesi yaparak, kendisini ve etrafındaki yakınlarını nasıl koruyabileceğini düşünmektedir. Gerilim karşısında oluşan –savaş ya da kaç- yansılarından birine karar vermeye çalışmaktadır. Vücut savunmaya geçerek, kalp atışı, nabız, nefes alış suratı artmaktadır. Terleme ve bulantı yaşanabilmektedir. Sarsıntı bitip, kişi inançlı alana çıkabildikten sonra ise bu semptomlar yavaş yavaş olağana dönmektedir.
Bu toplumsal olay sonrasında, yalnız zelzeleden birincil derecede etkilenmiş şahıslar değil, tüm halk bu gerilime maruz kaldığı için travma sonrası gerilim bozukluğu ortaya çıkabilmektedir.
Kişi olayı zihninde tekrar yaşayabiliyor
TSSB yani Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu, yaşanan çok sıkıntı bir olay karşısında telaş, denetim edilemeyen niyetler, olayın zihin ve vücutta tekrar etmesi ile oluşan bir ruhsal problemdir. Bu olay, taciz, savaş, doğal afet vb. durumlar olabilmektedir. Kişi olay sırasında deneyimlediği semptomları tekrar yaşamak, ortam ve bireylerden kaçınmak ve çok uyarılmak üzere belirtiler gösterebilmektedir.
Depremzedenin hayatının kurtulması kadar psikolojisi de çok önemli
Depremden sonra planlanan yardımlar, ekseriyetle hayatların kurtarılması, fiziki yaralanmaların tedavisi, barınak teminiyle alt yapı hizmetlerinin programlanmasına yönelik olup, ruhsal olarak tesirlerini belirleme ve bahis hakkında tedaviye başlama noktasında, daha karışık ve uzun vadeye yayılan bir süreç kelam konusu olduğundan, dayanak çalışmalarına birden fazla vakit geç başlanmaktadır.
Deprem sonrasında 3 vakit dilimi bulunmaktadır:
1. Şok: Bu ağır tecrübe karşısında kişi, şok yaşayarak, yaralarını, durumu çok anlamlandıramayarak, yer/zaman/mekan algısı karışır. Şuur kaybı yaşayabilir. Kişi duruma yabancılaşarak kendini müdafaaya çalışır. Birtakım şahıslar dona kalarak tepkisizleşirken, kimi şahıslar panik reaksiyonları gösterebilmektedirler.
2. Pasif Devir: Kişi etrafından gelen geri bildirime açık lakin pasif pozisyonda olmaktadır. Etrafından gelen takviye gayretlerine karşılık vermeye çalışsa da iş birliğine iştirak gücü hala yetersizdir. Kişi adeta bir çocuğun bağımlı periyoduna geri dönmüş üzeredir.
3. Tekrar Adaptasyon: Bireyin korkusu ve heyecanı artmış, yaşadığı travmayı aklından tekraren tekrarlayan, ufak sesli ve hareketli uyaranlara bile fazla reaksiyon verebilen tetik bir durumdadır. Beyin, vücut ve ruhsal olarak, eski hayatına dönüş ve sakinleşme için vakte muhtaçlığı bulunmaktadır.
Normal hayata dönebilmek vakit alabilir
Depremin ardından bireyler,
• İştahsızlık, uyku meseleleri, telaş sorunları, öfke, keder, matem hislerini değişkenlik göstererek yaşayabilmektedirler.
• Psikosomatik belirtiler olarak, baş, göğüs, mide ağrıları, bulantı, nefes darlığı üzere fizikî yansılar verebilmektedirler.
• Suçluluk duygusu ile günlük işlere ve etraflarıyla bağlantıya kendilerini kapatabilmektedirler.
• Vefat, hayatın manası üzere kavramlar üzerinde kendilerini daha çok sorgular hale gelebilmektedirler
Ancak bireylerin yaşadıkları durum hiç kolay değildir. Telaş, acı, sevdiklerin kaybının acısı, itimat içinde olmadıklarına dair akıllarına gelen kanılarla ve kayıplarla birlikte kendine yönelen suçlamalarla süregiden bir dizi ağır durumu deneyimlemek zorunda kalmaktadırlar. Felaketin şiddetine, ani ve beklenmedik oluşuna, vefat ve tahribat oranına bağlı olarak, tesirleri artabilecek olup, 1 yıldan 8 yıla kadar uzanan ruhsal tesirleri ile, spesifik fobi, anksiyete ve psikosomatik rahatsızlıklar bireye eşlik edebilmektedir.
Doğal afetler ortasında ülkemizde maalesef en çok görülen sarsıntı, fizikî tahribat ve vefat dışında, hayatta kalanlar açısından kıymetli ruhsal meselelere neden olabilen bir afettir. Zelzele sonrasında ruhsal gerginlik ve travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) meseleleri gözlemlenebilmektedir. Sarsıntı mağdurlarının, anksiyete, dehşet ve TSSB belirtilerini azaltmada faydalı olduğu bilinen ruhsal tedavilerden takviye alması kıymet arz etmektedir.
Başa çıkma stratejileri ortasında; sorun odaklı baş etmede, gerilimli durumu denetim ederek değiştirmeye yönelik uğraşlar, duygu odaklı baş etmede ise gerilimin neden olduğu, kişiyi huzursuz eden hisleri düzenlemeye yönelik eforlar oluşmaktadır.
Bu şanssız ve güçlü tecrübeye kadar, bireyler daha evvel sorgulamadıkları yaşama dair, hayatın manasına dair bahisleri sorgular hale gelebilmektedirler. Doğal afetlere bağlı hayati tehdit içeren durumlarda, genel baş etme ölçeklerinin bütün gerilim durumlarına uyarlanamayabilir ve baş etme stratejilerinin bireyler ortası durumlarda fonksiyonelliğinin değişebilmektedir. Bireye ve kurallarına bağlı hareket etmek değer kazanmaktadır.
Uzman takviyesi çok önemli
• Birinci şokun atlatılması kişi kendisine ve etrafına vakit vermeli, matem tutması için hürmet gösterilmelidir. Yaşanan afet epeyce sıkıntı bir tecrübedir ve çabucak eski hayata dönülmesi beklenemeyeceğinden, konuşmak istemeyen kişi buna zorlanmamalıdır. Paylaşmak isteyen bireyler ise yanlarında olunduğunu hissettirecek halde desteklenmelidir.
• Bireylerin vakit ve sabırla, bilhassa de eforla, sıkıntı olan bu devirden geçebileceklerine dair inançları desteklenmeli, yaşanan travma sonrası, kaçınma, inkar, sorundan uzaklaşma, kendini/başkalarını suçlama vb. yararsız stratejiler kullanmaları ihtimaline karşı dikkatli olunmalıdır.
• Bu süreçte başa takılan meseleleri anlamlandırma, oluşabilecek uykusuzluk, tasa, öfke, suçluluk mevzularında klinik psikolog dayanağına başvurmak düşünülmeli ve travmayla başa çıkma formülleri uzmanlar tarafından bireye uygun olarak planlanmalıdır.
• Bu sürecin kişinin ruhsal, toplumsal ve fiziki hayatını daha da zora sokacak kadar uzun olmaması da bir yandan ehemmiyet arz etmektedir. Kişi maddi manevi muhtaçlıklarını tahlil etmeli, gerekli yerlerden olabilen takviyesi sağlama konusunda açık olmalı ve pasif kalmamalıdır. Zira herkesin tam da bu vakitlerde birbirine takviye olması insan olmanın bir gereğidir.
• Yaraların sarılması için sabırla vakit verilmelidir. Birçok kişinin tıpkı anda yaşadığı bu yıkımın kabullenilmesi sırasında kalınan yerden ruhsal uygunluk halinin sağlanabilmesi ile yaşama devam edilebileceği inancı aşılanmalı, uyum dayanak eforu hem bilişsel hem duygusal iki istikametli olmalıdır.
• Sonraki süreç için, günümüzde sarsıntıları tedbire noktasında alınabilecek bir tedbir olmadığından, eğitim sayesinde insanların mümkün bir zelzele öncesi, sarsıntı anında ve sarsıntı sonrasında neler yapabilecekleriyle ilgili kararlar vermiş olmaları, duruma bir nebze hakim olduklarını hissettirerek, tasalarını azaltabilmektedir.
Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı
