Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Boğaziçi Üniversitesi’ne rektör olarak AKP’li Prof. Dr. Melih Bulu’yu atamasının akabinde başlayan protestolar sürüyor. Bulu’ya yönelik protestoların temeli Cumhuriyet kazanımlarının birer birer yok edilmesinden kaynaklanıyor. Cumhuriyetin ilanından 10 gün sonra şimdiki ismi İstanbul Üniversitesi olan Darülfünun’a birinci üniversite rektörü seçildi. 12 Eylül darbesinin akabinde YÖK’ün kurulmasıyla özerkliğine darbe vurulan üniversitelerin dönüşüm süreci başladı. AKP iktidarı ile birlikte darbe periyodunun de gerisine gidilerek 2016 yılında çıkarılan KHK ile rektörlerin seçimle gelme şartı kaldırıldı. Seçilmişlikten atanmışlığa giden sürecin mağdurlarından biri olan Prof. Dr. Raşit Tükel, “Üniversitelerde rektörler 12 Eylül darbesi öncesinde 35 yıl boyunca öğretim üyeleri tarafından seçilirken günümüzde rektörlerin Cumhurbaşkanı tarafından atanması, üniversitelerde özerkliğin tümüyle kalktığının, üniversitelerin siyasi iktidarın güdümüne girdiğinin en somut göstergesidir” dedi. 2015’te İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü’ne birinci sırada seçilmesine karşın atanmayan Prof. Raşit Tükel, akademideki değişim süreci ve Boğaziçi Üniversitesi protestolarına ait sorularımızı yanıtladı.
– 2015’te yapılan seçimde birinci olmanıza rağmen Cumhurbaşkanı Erdoğan, rektörlüğe Prof. Dr. Mahmut Ak’ı atamıştı. Bu, bir değişimin başlangıcı mıydı?
2015’te İstanbul Üniversitesi rektörlük seçimi sürecinde yaşadıklarımız üniversitemize mahsus değildi. Üniversitelerde uzun yıllardır rektörlük seçimleri sonrasındaki YÖK değerlendirmesinde sıralama değiştirilmekte, en yüksek oy alan adaylar alt sıralara kaydırılabilmekte ve Cumhurbaşkanı en çok oy alanların dışındakileri atayabilmekteydi. O periyotta İstanbul Üniversitesi’nde yapılan seçime yönelik antidemokratik müdahalelere karşı çıkmış, üniversite iradesini savunmuştuk. Oylarımızın takipçisi olarak sürdürdüğümüz o periyottaki çaba, yıllardır benzeri rahatsızlığı yaşayan üniversitelerden gelen dayanaklarla büyümüş, güçlü bir ses olmuştu. Demokratik, özgür, özerk bir üniversite talebinin bu sesi, bugünlerde Boğaziçi Üniversitesi’ne yapılan kayyım rektör atamasıyla daha da güçlendi.
‘TEPKİ YILLARIN BİRİKİMİ’
– Boğaziçi Üniversitesi’ne yapılan atamayı nasıl değerlendiriyorsunuz? Öğrencilerin ve akademisyenlerin yansısı neden bu kadar sert oldu?
Boğaziçi Üniversitesi’ne seçim yapılmadan rektör atanması mevcut kanunlara uygun lakin yasal ve kabul edilebilir değildir. Boğaziçi Üniversitesi’ne rektör atanmasının öncesinde ve sonrasında çok sayıda üniversiteye emsal formda atamalar yapılmıştır, yapılmaya da devam edilmektedir. Boğaziçi Üniversitesi’ni öteki üniversitelerden ayıran, başta öğretim üyeleri ve öğrenciler olmak üzere üniversite bileşenlerinin bu duruma sessiz kalmamaları olmuştur. Boğaziçi Üniversite-si’nden çıkan bu güçlü sese, öbür birçok üniversitenin verdiği dayanak ve dayanışma iletileri, demokratik, iştirakçi, özgür ve özerk bir üniversite talebinin bir tabiri olarak alınmalıdır. Öğrencilerin ve akademisyenlerin yansısı, üniversitelerde yıllardır sürmekte olan antidemokratik uygulamalara, üniversitelerin üniversite olmaktan çıkarılıp siyasi iktidarın güdümünde bir kurum olarak yapılandırılmasına güçlü bir reaksiyon olarak görülebilir.
– Atanmış rektöre reaksiyonlar sürerken hukuk ve irtibat Fakültesi kurulmasına karar verildi. Bundaki maksat nedir sizce?
Fakültelerin kurulma kararı, üniversite içinde hususla ilgili değerlendirmeler yapılmadan, üniversite senatosunda görüşülmeden alınmıştır. Sonuçta, üniversite iradesinin büsbütün dışında alınan bu karar, demokratik teamüllere alışılmamıştır. Fakat, 2018 yılında Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçildikten çabucak sonra değiştirilen 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu, Cumhurbaşkanına üniversitenin teklifi ya da görüşü olmadan fakülte açma yetkisini vermektedir. Bu durumda, üniversitenin kararı ve hatta bilgisi dışında açılacak olan iki fakültenin Boğaziçi Üniversitesi’ndeki öğretim üyesi istikrarlarını değiştirmek dışında bir emeli görünmemektedir.
‘SİYASİ İKTİDARIN GÜDÜMÜNDE’
– Boğaziçi süreci akademinin geldiği nokta konusunda bize ne söylüyor? Özerklik ve akademik özgürlüklerin sonu mu?
Üniversitelerde araştırma, üretme, yaratma, öğretme üzere bilimsel etkinlikler lakin tam bir akademik özgürlük ortamında mümkün olabilir. Akademik özgürlüğü sağlamanın şartlarından biri de akademik özerkliktir. Akademik özerklikten anlaşılması gereken öncelikle, üniversitelerin kendi üyelerinin demokratik yollarla oluşturdukları organlar eliyle yönetilmesi ve siyasi iradenin müdahalesinin dışında yer almaları olmalıdır. Bu doğrultuda, üniversitelerde eğitim veren, okuyan, araştırma yapan ve çalışanların, yani tüm bileşenlerin etkin iştirakini sağlayan bir idare anlayışı hâkim olmalıdır. Münasebetiyle üniversite bileşenlerinin iradesini yansıtacak formda yapılacak rektörlük seçimleri üniversitelerde özyönetimin, başka bir tabirle karar verme ve verdiği kararları uygulamada bağımsız davranabilmeyi ve dış baskılardan etkilenmemeyi garanti eden akademik özerkliğin önkoşuludur. Üniversitelerde rektörler 12 Eylül darbesi öncesinde 35 yıl boyunca öğretim üyeleri tarafından seçilirken günümüzde rektörlerin Cumhurbaşkanı tarafından atanması, üniversitelerde özerkliğin tümüyle kalktığının, üniversitelerin siyasi iktidarın güdümüne girdiğinin en somut göstergesidir.
‘SAHİP ÇIKILMALI’
– Akademinin durumu konusunda siyasilere neler söylemek isterdiniz?
Eleştirel düşünmeyi öğrenme ve yaratıcılığı geliştirmenin üniversite eğitiminin temel maksadı olması gerektiğidir. Üniversiteler kamusal konumlanışa sahip olmalı, toplumla münasebetlerini geliştirmeli, kâr ve ekonomik çıkar için değil toplumsal hedefler ve toplumun ihtiyaçlarının karşılanması için çalışmalıdır. Son olarak da üniversitelerine sahip çıkarak kurum dışından yasal ve liyakat uygun olmayan rektör atanmasına karşı çıkarak barışçıl biçimde reaksiyonlarını gösteren akademisyenlere ve öğrencilere yönelik baskıların kaldırılmasını, birtakım öğretim üyeleri ve öğrenci topluluklarının maksat gösterilmekten vazgeçilmesini ve anayasal haklarını kullanırken gözaltına alınan, tutuklanan ve konut mahpusu ile cezalandırılan öğrencilerin hür bırakılması talebini buradan söz etmek isterim.
KHK İLE KALDIRILDI
15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsünden sonra 29 Ekim 2016 tarihli 676 sayılı KHK ile 1992 yılı öncesine dönülerek üniversitelerde rektör seçimleri kaldırıldı. Yapılan düzenlemede, devlet üniversitelerinde rektörün, YÖK’ün önerdiği profesör olarak en az üç yıl vazife yapmış üç aday ortasından Cumhurbaşkanı tarafından atanması şartı getirildi. 2 Temmuz 2018’de kabul edilen 703 sayılı KHK ile daha da ileri giderek devlet üniversitelerine rektör, direkt Cumhurbaşkanı tarafından atanmaya başlandı.
BİRİNCİ REKTÖR SEÇİMİ CUMHURİYET’İN İLANINDAN 10 GÜN SONRA
Osmanlı devrinde 1870’li yıllarda Avrupa’daki örneklerine misal biçimde kurulan birinci üniversite Darülfünun’a birinci rektör Cumhuriyet’in ilanından 10 gün sonra 1923 yılında seçildi. Türk eğitimci, müellif, hattat, siyasetçi İsmail Hakkı Baltacıoğlu Darülfünun Emini ‘seçilerek’ Cumhuriyetin birinci üniversite rektörü olmuş oldu. Rektörlük seçimlerini kaldıran iki kıymetli tarih var, 1981 ve 2016. 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra, 4 Kasım 1981 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile birlikte, devlet üniversitelerinde rektör, YÖK tarafından önerilen profesör olarak en az üç yıl vazife yapmış üç aday ortasından Cumhurbaşkanınca atanmaya başlandı. Böylelikle, 1946 yılında yürürlüğe giren 4936 Sayılı Üniversiteler Kanunu ile 35 yıldır uygulanmakta olan rektörlerin üniversitelerin profesörleri tarafından seçilmesi şartı, 12 Eylül darbesinin sonrasında kaldırılmış oldu. 1992 yılında 2547 sayılı Kanun’da değişiklik yapılarak seçim geri getirildi. Lakin yasanın ilgili unsuru, üniversitelerde rektörlük seçimi sonucunda en çok oyu alan altı adayın YÖK’e bildirilmesi, YÖK’ün altı aday ortasından üç adayı Cumhurbaşkanlığı’na sunması, cumhurbaşkanının da YÖK tarafından sunulan üç adaydan birini rektör olarak ataması biçiminde düzenlenmişti. Yasa değişikliği sonrasındaki birinci yıllarda seçim sonucuna bağlı kalarak rektör atamaları gerçekleştirilirken, 2000’li yıllarla yani AKP’nin iktidara gelmesiyle birlikte rektör atamalarında üniversite öğretim üyelerinin tercihleri dikkate alınmadan atamalar yapılmaya başlandı.
Cumhuriyet
