Atatürk Kültür Merkezi’nden (AKM), Beşiktaş’ın stadı Vodafone Park’a kadar binaların bulunduğu bölge, bir vakitler ‘Ayaspaşa Mezarlığı’ydı. 16. Yüzyılda imara açılan ve Beyoğlu bölgesinin mezarlığı olarak kullanılan alana, 20. Yüzyılın başlarına kadar definler yapıldı. 20. Yüzyılın sonlarından itibaren ise buradaki mezarlıklar, kesim modül yok edilmeye ve yerine binalar yapılmaya başlandı.
1890’lar ile 1920’ler ortasında çekilen fotoğraflar ve 1826’lardaki İstanbul Pervititch haritaları (İstanbul’un tarihini ve mimari yapısını gösteren dokümanlar olarak bilinen haritalar) da, bölgenin bir vakitler geniş bir mezarlık olduğunu ortaya koyuyor. Lakin devrin belediyesi bu alanı 1934 yılında kamulaştırınca, mezarlar diğer bir yere nakledilmeden üzerlerine binalar yapıldı.
Bu durum o periyotta büyük tartışmalara neden oldu. Türk edebiyatının en değerli isimlerinden biri olan ve birinci Türkçe özel gazeteyi çıkaran İbrahim Şinasi de, 1871’de 45 yaşında vefat ettiğinde, buradaki mezarlığa defnedilmişti. Lakin mezar yeri tam olarak bilinmiyordu. Tarih araştırmacısı Mehmet Dilbaz birtakım dokümanlara ulaştı ve Şinasi’nin mezarının bulunduğu yeri ortaya çıkardı. Dilbaz, bu kıymetli ismin mezarının, Alman Konsolosluğu’nun tam karşısında bulunan Ayaspaşa Palas’ın altında kaldığını söz etti.
‘O PERİYOTTA MEZARLIĞA EN AĞIR DEFİN YAPILAN YERDİ…’
Şinasi’nin mezarının Ayaspaşa Mezarlığı’nda olduğunu bildiklerini, lakin tam olarak nereye defnedildiğinin şu ana kadar meçhul olduğunu tabir eden Tarih Araştırmacısı Mehmet Dilbaz, şunları söyledi:
“Şu anda Beyoğlu cihetinin, sur dışı İstanbul’unun iki büyük mezarlığından birinin tam üzerindeyiz. Burası Ayaspaşa Mezarlığı. Taksim Mezarlığı olarak da biliniyor. Bölgenin imara açılmasıyla bir arada, Beyoğlu bölgesinin mezarlığı olarak kullanılmaya başlaması 16. Yüzyıl. 16. Yüzyıl’dan, 20. Yüzyılın başlarına kadar buraya daima defin yapılıyor ve bu mezarlığın bulunduğu alan, AKM’den neredeyse Beşiktaş’ın stadyumunun bulunduğu yere kadar olan tüm alanı, yani bütün Gümüşsuyu’nu kapsıyor.
Ancak devir dönem, 20. yüzyılın sonlarına yanlışsız buradan birtakım kesimler kopartılarak mezarlığın alanı daraltılıyor. Tam ardımızda bulunan yer yani Alman Konsolosluğu’nun karşısında bulunan alan, o devirde mezarlığa en ağır defin yapılan yer. 1871 yılında, Türk edebiyatının en kıymetli isimlerinden Şinasi, 45 yaşında vefat ettiğinde buraya defnediliyor. Ayaspaşa Mezarlığı’na defnedildiği biliniyor fakat tam kabrinin yeri şu ana kadar meçhuldü.
Ancak elimize geçen Ebüzziya Tevfik Bey’in yazdığı dokümandan, şöyle bir sonuç çıkıyor; kendisi Şair Şinasi’nin cenazesini kaldıran insan ve cenaze merasimi sırasında o vakit günümüzde yerinde eski Park Otel’in bulunduğu yerde, Hariciye Nazırı Tevfik Bey’in bir konağı var. Ve cenazenin tam o konağın bulunduğu yere gelip karşıya geçirildiğini, karşıda o mezarlığın bulunduğu yerde, Şinasi’nin annesinin mezarının yanına defnedildiği söyleniyor.
Hatta bir anekdot olarak, “Şairin ruhu, Alman Konsolosluğu’nun bulunduğu yerden şu an kesinlikle bizi seyrediyordur” diyor. Hasebiyle tam olarak nereye defnedildiğini bu halde tespit etmiş olduk. Şu anda günümüzde, Ayaspaşa ve Park Palas olarak bilinen iki tane binanın bulunduğu yere kendisi defnedilmiş.”
“MEZARLAR NAKLEDİLMEDEN, BİNALAR İNŞA EDİLDİ”
Ayaspaşa Mezarlığı’nın 1934 yılında İstanbul Belediyesi tarafından alınan kararla kamulaştırıldığının altını çizen Dilbaz, “Çünkü burası o vakit büyük bir rant alanı haline geliyor. Ve buraya binalar yapılması talep ediliyor. Ne yazık ki mezarda rastgele bir nakli kubur yani mezarların taşınması yapılmadan, mezarların üzerine geride gördüğünüz binalar inşa ediliyor. Bu inşaat sırasında da o değerli Osmanlı mezar taşları kırılarak, gerideki binalara temel taşı olarak döşeniyor. Buradaki birtakım binalarda yıkım ya da tadilat sırasında o taşlar ortaya çıktı. Hasebiyle, artık Şinasi’nin mezarının nerede olduğunu bilmekle birlikte, mezarının taşınmadığını ve kabrin üzerine gerideki Ayaspaşa Palas binasının inşa edildiğini biliyoruz” diye konuştu.
Mezarların taşınmadığı ile ilgili kayıtların devrin gazetelerinde olduğunu lisana getiren Dilbaz, “O vakit hayli bir tartışma çıkıyor bu bahiste. Bu mezarlar neden nakledilmedi? Şehitlikler neden burada duruyor? Saygısızlık yapılıyor üzere önemli tartışmalar oluyor lakin çok süratli bir halde burası kamulaştırılarak, süratlice mezarlar ortadan kalındırılıyor ve çabucak akabinde binalar inşa edilmiş.” dedi.
ŞİNASİ KİMDİR?
Tanzimat periyodundan sonraki batılılaşma harekeleri içinde Şinasi’nin çok değerli bir isim olduğunu anlatan Gazeteci-Yazar Özcan Ünlü, “Şinasi 1826, diğer bir kayda nazaran de 1829 doğumlu. Esasen batılılaşmanın en süratli periyodu. İstanbul’da doğuyor.
Bolu’lu bir ailenin çocuğu. Genç yaşlarda sarayın çok ilgisini çekiyor ve Mustafa Reşat Paşa’nın özel ricası ile Abdülmecit tarafından Paris’e gönderiliyor. Maliye eğitimi almak için gidiyor lakin oranın önde gelen aydınları, entelektüelleriyle çok içli dışlı.
Yaklaşık 5-6 yıl Paris’te kaldığını biliyoruz. 45 yıl yaşamış, 45 yıllık ömrünün son 10 yılı süratle geçiyor. 1850’nin sonlarına hakikat tekrar İstanbul’a geliyor. Birtakım görüşleri ve duruşu prestijiyle uzaklaştırmak istiyorlar. Belgrad tarafına maliye müfettişi olarak görevlendiriliyor Şinasi, lakin bir taraftan şiirler yazıyor. Mustafa Reşit Paşa’ya yazdığı mersiye çok değerlidir aslında. Gazetecilik yapmak istiyor ve tekrar İstanbul’a geliyor. Paris’teyken tanıştığı Agah Efendi ile Tercuman-ı Ahval gazetesini çıkarıyor. Gazeteyi kuruyorlar ama kendini gazetede çok fazla öne çıkarmıyor” dedi.
TÜRK MATBUATINA ABONE SİSTEMİNİ GETİRDİ, TEFRİKA YAZILARA BİRİNCİ O BAŞLADI
Şinasi’nin Türk Matbuatına Batıdan getirdiği kavramlar olduğunu belirten Ünlü, şöyle konuştu:
“Mesela Türk matbuatına, “Abone” sistemini getiriyor. Hem birinci özel gazete hem de gazetenin abone sistemini kendisi kuruyor. Tefrika yazılara birinci kendisi başlıyor. Biliyorsunuz, batılı stilde birinci piyesimiz ‘Şair Evlenmesi’dir. Şair Evlenmesi’ni de imzasını kullanmadan Tercüman-ı Ahvalde neşretmeye başlıyor Şinasi. Lakin bir mühlet sonra kendi gazetesini kurmak istediği için Agah Efendi’den ayrılıyor ve Tasvir-i Efkar’ı kuruyor. Tercüman-ı Ahval çıktığı devirde gazeteciliğin tadını alan birtakım aydınlar Ceride-i Havadis, Takvim-i Vekayi gazetelerini kuruyor fakat Tasvir-i Efkar öbür bir yerde duruyor.
Biliyorsunuz, Türkiye’de çağdaş biçimde gazeteciliğin başladığı periyottur. Kendi matbaasını kuruyor, mesela hattatlara özel klişeler hazırlattırıyor. Son periyotlarında Osmanlı harflerini aza indiriyor, gazetecilik terminolojisine nazaran tekrar sistemize ediyor.
Gazetede açık muhalefet ve tenkide başlıyor. İsmi, Abdülmecit’in tahttan indirilmesiyle ilgili değerli bir olaya karışıyor. Kuleli Olayı diye bilinen bir olay var o periyotta. Kuleli olayında ismi geçmiyor fakat anıldığı için, saraya ismi gittiği için misyonundan azlediliyor. O sırada Namık Kemal onun yanında. Gazeteyi Namık Kemal’e teslim edip 1860 yıllarında tekrar Paris’e gidiyor ve bir müddet geçtikten sonra tekrar İstanbul’a gelerek matbaa kuruyor ve yayıncılık faaliyetlerine başlıyor.”
“ŞİNASİ’NİN ANITININ YAPILMASI ÇOK YERİNDE OLACAKTIR”
Ünlü, şöyle devam etti:
“1871 yılında beyin tümörü nedeniyle vefat ediyor. Benim araştırdığım kaynaklarda Ayaspaşa Mezarlığı’na defnedildiği söyleniyor. Ayaspaşa Mezarlığı da bildiğiniz üzere Taksim’in tam ortasında. Çok büyük bir mezarlık. Bu mezarlıkta bilhassa Rus ve Balkan Savaşında yaralanmış, Gümüşsuyu Askeri Hastanesi’nde tedavi görürken şehit olmuş askerlerimiz de yatıyor. Ne yazık ki o periyotta mezarlık kaldırılırken, hiçbir mezar nakledilmiyor. Sembolik birkaç mezar var onlar da şu anda Alman Konsolosluğu’nun bahçesinde duruyor.
Burada yeni bir bilgi, Türk matbuatının kıymetli ismi Şinasi’nin kabri Ayaspaşa Mezarlığı’nda biliyoruz. Artık yerinin nerede olduğunu da Ebüziyya Tevfik’in notlarından biliyoruz. Benim bir muharrir ve gazeteci olarak arzum, yalnızca Şinasi değil, onun üzere yüzlerce mezar var. Bunların bir an evvel tekrar ortaya çıkarılması, en azından meşhur Gümüşsuyu Caddesi’nde Şinasi’nin kabrinin olduğu 1936’larda kemiklerinin üzerine yapılan binanın yakınına, uygun bir yere Şinasi’nin bir anıtının yapılması çok yerinde olacaktır, diye düşünüyoruz.”
Cumhuriyet
