Getty ImagesBölgede bayanlar çoklukla kiminle ve ne vakit evlenecekleri konusunda kelam sahibi değil

Afganistan’daki Taliban başkanı Molla Hibatullah, “düşmanlarımıza gereç oluyor” diyerek, hareketin başkanları ve kumandanlarının çok bayanla evlenmekten vazgeçmesini istedi. Lakin bu davetin ardında mali tasalar da olduğu anlaşılıyor.

Erkeklerin birden fazla -en fazla dört- bayanla evlenmesine müsaade veren çok eşlilik Afganistan, Pakistan ve Müslüman nüfusun çoğunlukta olduğu birtakım öteki ülkelerde hala yasal sayılıyor.

Ama BBC’nin görüştüğü Taliban kaynakları bu uygulamanın Afganistan ve Pakistan’daki Paştun aşiretler ortasında yaygın olan gelinin ailesine “başlık parası” ödenmesi geleneği nedeniyle değerliye mal olduğunu, kumandanların başlık parası ve geçim gereksinimlerinin giderek arttığını söylüyorlar.

Molla Hibatullah’ın fermanı Taliban ve Afganistan açısından kritik bir periyoda rastladı. Taliban hükümet ile ülkenin geleceği konusunda müzakerelerini sürdürüyor.

BBC’nin ulaştığı kaynaklar Taliban liderliğinin, birden fazla bayanla evlenip çok sayıda ya da gereğinden büyük aileyi birden geçindirme sıkıntısına düşen üyelerinin para bulabilmek için yolsuzluk yaptığı konusundaki argümanlardan rahatsız olduğunu söylüyor.

Taliban’ın önde gelen başkanlarının birçoklarının birden fazla eşi var lakin liderliğin yeni daveti, aslında birden çok bayanla evli olanlar için bir değişiklik önermiyor.

Getty ImagesAfganistan’da bilhassa kırsal kesitteki Paştun aşiretlerde çok bayanla evlilik hala yaygın

LİDERLİK TAM OLARAK NE DİYOR?

Afganistan’daki Taliban önderi Molla Hibatullah’ın imzasını taşıyan iki sayfalık ferman, esasen ikinci, üçüncü ve dördüncü bayanla evlenmeyi yasaklamıyor fakat düğünler ve evlilik hasebiyle büyük ölçülerde paralar harcanmasının Taliban’ın düşmanlarına materyal verdiği ikazında bulunuyor.

“Eğer liderlik ve kumandanlar çok eşlilikten kaçınırsa, yolsuzluğa ve yasa dışı işlere karışma muhtaçlığı da duymazlar” tabiri kullanılıyor.

Lakin bu mevzuda kimi istisnalar da getiriliyor. Örneğin daha evvelki evliliklerinden çocuğu olmamış ya da dul bir bayanla evlenmek isteyen yahut aileden çok sayıda eşini geçindirebilecek servete sahip olan erkeklerin çok bayanla evlenmesine müsaade var.

İki sayfalık metinde bu istisnai şartlara sahip olup birden fazla evlilik yapmak isteyen erkeklerin, evvel örgüt içindeki üstlerine başvurup müsaade alması gerektiği de kaydediliyor.

Taliban kaynakları BBC’ye yeni kuralları içeren mektubun Afganistan ve Pakistan’daki her seviyede Taliban saflarında yaygın biçimde dağıtıldığını da söylediler.

ÇOK EŞLİLİK NE KADAR YAYGIN?

Çok bayanla evlenme, bayanların kiminle ve ne vakit evlenecekleri konusunda klasik olarak çok az kelam sahibi olduğu Afganistan ve Pakistan’daki Paştun aşiretleri ortasında çok uzun bir vakittir yaygın.

Kırsal bölgelerdeki ataerkil Paştun toplumlarında daha fazla bayanla evlenmeye sıklıkla daha evvelki eşlerinden çocuk sahibi olamamak münasebet gösteriliyor. Bir öbür yaygın münasebet ise geçimsizlik. Bundan çoklukla bayanlar sorumlu tutuluyor.

Dul kalan bayanlar çoklukla ölen kocalarının kardeşiyle evlendiriliyor. Kayınbirader daha evvel öteki bir bayanla evlenmiş bile olsa, ölen kardeşinin karısıyla evlenmesi, bayanın ve ailenin namusunu korumak olarak algılanıyor.

Bir de çok evlilik zenginler açısından bir çeşit statü sembolü olabiliyor.

Bu tıp evlilikler, evlenilecek bayanın ailesine bir cins “başlık parası” ödenmesi yoluyla yapılabiliyor.

Ekonomik zahmetler ve onlarca yıldır yavaş yavaş değişen toplumsal bedeller ise çok eşliliği caydıran tesirler yapıyor, fakat çok eşlilik hala sürüyor.

TALİBAN SAFLARINDA ÇOK EŞLİLİK

Taliban hareketinin önde gelen önderlerinin birçoklarının birden fazla eşi var. Hareketin kurucusu, birkaç yıl evvel ölmüş olan Molla Muhammed Ömer ile onun halefi Molla Ahtar Mansur’un üçer karısı vardı.

Şu anki Taliban başkanı Molla Hibatullah iki eşli.

Taliban’ın Doha’daki en üst seviye sözcüsü Molla Abdul Gani Baradar’ın da üç eşi var. Sonuncusuyla Pakistan’da gözaltındayken evlenmişti.

Katar’ın başşehri Doha’da yaşayan Taliban önderlerinin çabucak tümünün birden fazla eşi var. Bunlardan kimileri daha yakın vakitte, ABD’nin Küba’daki Guantanamo üssünden özgür bırakılmışlardı. Bunların kimileri hür bırakıldıktan sonra yeni evlilikler yaptılar ve bayanların ailelerine çok yüklü ölçülerde başlık paraları ödediler.

NEDEN ARTIK POLİGAMİ CAYDIRILMAK İSTENİYOR?

Afganistan’da hükümet yetkilileri yıllardır Taliban başkanları lüks hayatlar sürerken, hareketin sıradan neferlerinin zar sıkıntı geçindiğini söylüyorlar.

Afganistan Devlet Lideri Eşref Gani geçen yıl Davos’taki Dünya Ekonomik Forumu’nda bir panelde barış ihtimalini anlatırken “İyi haber şu: Taliban liderliği dördüncü, beşinci karılarını alır ve sefa sürerken, saflardaki sıradan savaşçıların savaşmaktan usanmış durumda” demişti.

Afganistan’daki Taliban kumandanlarının bayanları zorla eş aldıklarına ait haberler de buna eklenince, hareketin hükümetle müzakereleri sürdürdüğü bu kritik periyotta olumsuz haberlerden neden kaçınmak istediği iyice anlaşılıyor.

Bütün bunlara Taliban önderlerinin her yeni evliliğinin harekete getirdiği mali yükü de eklemek lazım.

Kimi haberlere nazaran kumandanlar ve savaşçılar evlenmek için 26 bin ila 100 bin dolar ortasında değişen çok yüklü başlık paraları ödüyorlar ve bunlar ya örgütün kasasından çıkıyor ya da gayri legal yollardan elde ediliyor.

Cumhuriyet