Korona devrinde bayana karşı şiddetin yükselmesiyle birlikte toksik (zehirli) erkeklik kavramı da iyice gündemimize girdi. Erkeklerin kendilerini bayanlardan üstün görmeleri, yönlendirici, baskın ve otoriter olmaları, her şeyi kendilerinin bildiklerini sanmaları, idaresi ve denetimi daima ellerinde tutmaları, kısaca erkek olmayı bir ayrıcalık ve üstünlük üzere yaşamaları bugün dünyanın her bir yerinde sorgulanıyor. Bayana karşı baskıya, şiddete, cinsel tacize hayır kampanyaları günden güne yaygınlaşıyor.

Bu süreçte milyonları etkileyen yerli TV dizilerinin bu mevzuya bilinçsizce yaklaşmaları dikkati çekiyor. Kısa bir müddet evvel çıkan TV Dizi Pusulası, Dizi Tenkidinin Temelleri kitabımda erkek şiddetinin kalıtımsal biyolojik bir özellik olarak çok doğal kabul edildiği, şiddete karşı şiddetin onaylandığı, dahası tek çözümmüş üzere gösterildiği dizileri örneklerle mercek altına alarak bu bahsin temellerine iniyorum. Erk, güç, iktidar,kontrol, öç alma tutkusu, yıkıcılık dizilerin olmazsa olmazını oluşturuyor. Böylelikle şiddeti onaylayan, dahası yücelten bir anlayış çerçevesinde fizikî şiddetten ruhsal şiddete kadar şiddetin her çeşidini görüyoruz dizilerde.

ŞİDDET İLAH YAZGISI MI?

Şiddete karşı şiddetsiz bir direniş nasıl olabilir, bayanlar kendilerini nasıl koruyabilirler, bayan dayanışması nasıl gelişebilir, şiddet sistemleri toplumun hangi kurumlarında nasıl ortaya çıkıyor, önüne geçmek için ne yapılabilir, şiddete karşı duran olumlu erkek davranış modelleri nasıl oluşturulabilir üzere problemler ise neredeyse hiç gündeme gelmiyor. O denli ki şiddet önüne hiçbir vakit geçilemeyecek olan bir İlah yazgısıymış üzere sunuluyor.

Bir mühlet evvel gösterime giren Kırmızı Oda dizisinin uyandırdığı büyük ilginin temel nedeni şiddet konusunu kolay bir sansasyon olayının dışına çıkarak önemli bir biçimde sorgulaması. Bu sorgulama ruhsal bir yaklaşımın dar sonları içinde kalsa da bu bahiste bir farkındalık yaratması açısından çok değerli. Kırmızı Oda’da gündeme gelen ruhsal hikayelerin hepsinin temelinde bir şiddet hikayesi var. Şiddet uygulayanlar bayanı bir insan olarak değil de yalnızca cinsel bir nesne olarak gören erkekler, şiddetin mağdurları ise bayanlar. Çocuk yaşta şiddete uğrayan, hırpalanan, aşağılanan, taciz yaşayan çocuklar, tecavüze uğrayan, fuhuşa sürüklenen ya da zorla evlendirilen küçük kızlar, daima şiddet ve azap gören bayanlar hikayelerin baş bireylerini oluşturuyorlar.

TAHLİL HİKAYENİN İÇİNDE

Hikayeler ne kadar dayanma sonumuzu zorlarsa zorlasın ruhsal seanslar çerçevesinde sunulduğu için tahlili de içeriyor. İzleyici mağdur olanla özdeşleşerek yaşananlar üzerinde düşünme sürecinin (kurtuluş sanki var mı, nasıl?) içine çekiliyor. Anlatılamayacak olanı anlatabilme, konuşabilme, kısaca travmalarla yüzleşebilme büyük iniş ve çıkışları olan çok engebeli bir süreç bile olsa yaşananlarla uzaklık kurulmasını sağlıyor.

Mağdur bayanların en büyük sorunu travmaların sorumlusu olarak kendilerini görmeleri, kendilerini suçlamaları. Bu histen kurtulmaları iyileşmelerinin birinci adımını oluşturuyor. Yüzleşme süreci içinde kimi bayanın yolu yavaş yavaş açılırken, kimi de bunu başaramıyor ya da başarmakta zorlanıyor. Lakin birilerinin onları yargılamadan can kulağıyla dinlediğini bilmek, yalnız olmadıklarının farkına varmak tahlil yollarının kapısını da aralıyor. Böylelikle ruhsal terapinin kıymeti de vurgulanmış oluyor. Hikayelerde vakit zaman mağdur durumda olan erkekler yer alsa da tartısı bayanlar oluşturuyor.

YARDIMI HAYAL DÜNYASINDA ARAMAK

Ruhsal seanslarda gündeme gelen sıkıntıların hepsi bayanı bir obje ya da köle olarak gören toksik erkekliğin ürettiği ataerkil bir sistemin göstergeleri. Dizide bu sistem sorgulanmasa da, varlığını her an her dakika hissediyoruz. Öte yandan ruhsal bakışın meselelerin daha derinine inen sosyolojik bir bakışla harmanlanmadığı oranda kısıtlı kaldığını düşünüyorum. Buna Hollanda’da yaşayan bir çalışanla mutsuz bir evlilik sürdüren Boncuk’un hikayesi hoş bir örnek veriyor. Dizide Boncuk’un şiddet dolu geçmişinin, çocukken yaşadığı travmatik olayların bugünü yaşamasını engellediği gösteriliyor. Boncuk onu seven, iyileşmesi için elinden geleni yapan kocasından giderek uzaklaşarak kendine tıpkı Frederico Fellini’nin Julia ve Hayaletler, Ruhların Giuletta’sı sinemasında Julia’nın yarattığı hayaller üzere gibi bir hayal dünyası kuruyor. Kurguladığı paralel dünyada hayatına eşlik eden üç ermişe, sonra da onun için müzikler besteleyen sanatçı ruhlu hayali bir sevgiliye sığınıyor. Hayaller giderek öylesine ağır basıyor ki onu gerçeklerden kopararak vefata kadar sürüklüyor. Bilhassa bu hikayede problemlerin kökenini yalnızca geçmişte arayan ruhsal yorumun iyice yetersiz kaldığını düşünüyorum. Hollanda’da yaşadığı ülkenin lisanını bile öğrenmeden son derecede izole ve tekdüze bir ömür sürdüren Boncuk’un buhranı geçmişteki olaylar kadar bugün yaşadıklarıyla da ilgili. Sonuçta kocası ona makûs davranmasa da Hollanda’da mahpus bir hayat sürüyor. Buna misal bir sorunu Tevfik Başer yıllar evvel Kırkmetrekare Almanya sinemasında okuma yazma bile bilmeyen bir köylü bayanın mahpus ömründe göstermişti. Boncuk lisan öğrense, bir meslek edinse, kendini geliştirebilecek ve ona hayat gücü katabilecek bir şeyler keşfedebilse, tahminen de ona hiçbir şey katmayan kocasından ayrılma yüreğini gösterebilse çok şey değişebilir. Onu öldüren geçmişin hayaletlerinden çok evliliğinde yaşadığı bu çıkmaz oluşturuyor. Bu çıkmaz kendine güvenmesini ve yaşama sarılmasını engelliyor. Bu nedenle de yardımı gerçeklerde değil de hayal dünyasında yarattığı ermişlerde ya da onu kurtaracak bir prenste arıyor. Bu sorunun dizide gereğince işlenmemesini, sözgelimi psikoloğun geleceğe yönelik alternatif olasılıklarını hiç gündeme getirememesini büyük bir eksiklik olarak gördüm.

Dizinin bundan sonraki kısımlarında tahlil odaklı bir arayış çerçevesinde geçmiş bugün ve yarın ortasındaki irtibatların çıkarılması çok manalı olabilirdi. Öte yandan direkt toksik erkekliği mercek altına alan hikayelere de daha çok yer verilmesi, eril şiddetin doğuştan gelen bir özellik değil de öğrenilmiş bir şiddet olduğunun gösterilmesi diziye bir yük kazandırabilirdi. Bakalım Kırmızı Oda ilerleyen kısımlarda de başka dizilerden farklı olma ayrıcalığını koruyabilecek mi?

Cumhuriyet