Getty ImagesABD Lideri Donald Trump ve Cumhuriyetçi Senatörler.

ABD’de 3 Kasım’da yapılan seçimlerin sonuçlarını kabul etmeyen Lider Donald Trump’ın atakları Cumhuriyetçi Parti’deki tarihî koalisyonu çıkmaza sokabilir. Pekala ABD’nin içinden geçtiği süreç, önümüzdeki devir Amerikan siyasetine nasıl yansıyacak?

Cumhuriyetçi Parti (GOP) 3 Kasım’da Temsilciler Meclisi’ndeki sandalye sayısını artırmıştı. Cumhuriyetçilerin, 5 Ocak’ta yenilenen Georgia Senato seçimleri sonrası Senato’da çoğunluklarını müdafaası bekleniyordu. Lakin Georgia’daki iki seçimi de kaybettiler ve Senato’da denetim Demokratlarda olacak.

Donald Trump kaybettiği başkanlık seçimlerinin sonuçlarını değiştirmek için “Aslında ben ezici çoğunlukla kazanmıştım ancak Demokratlar çaldılar” palavrasıyla, çok sert bir kampanya başlattı.

Trump taraftarlarının 6 Ocak’ta Kongre’ye yönelik, 5 kişinin hayatına mal olan ve “Trumpizmin” ırkçı yüzünü çarpıcı biçimde sergileyen akından, bazılarına nazaran “darbe” teşebbüsünden ve 13 Ocak günü Temsilciler Meclisi’nde ikinci azil sürecinin başlatılmasından sonra ise Cumhuriyetçi Parti’nin ve iki partili sisteme dayanan ABD demokrasisinin geleceği üzerinde büyük bir soru işareti oluştu.

Tarihi koalisyon

Ünlü muhafazakar düşünür William Buckley’nin 1955’te dikkat çektiği üzere Cumhuriyetçi Parti aslında biri radikal biri muhafazakar iki kanadın koalisyon.

Radikal kanat köleciliğe son veren iç savaşın sonucunu ve de Rooswelt’in Yeni Mutabakat (New Deal) olarak bilinen, refah devletini getiren toplumsal demokrat iktisat siyasetlerini kabul edemeyen, ırkçı dinci kısımdı. Muhafazakar kanat ise iş etraflarının, Ticaret Odalarında hâkim ekonomik gerçekliklere, kapitalizmin genel, uzun periyotlu ihtiyaçlarına uyumlu bölümlerinden oluşuyordu.

Kimi vakit Barry Goldwater, Ronald Reagan, Newt Gingrich üzere radikal kesite yakın siyasi önderler sivrilmiş olsa da “iş etrafları muhafazakarlığı”, bu önderlerin radikalliğini törpülüyor onları kendi bölümüne asimile edebiliyordu. Radikal kısmın “Kültür Savaşları”na yatırım yaparak yükselen ve 2016’da Lider seçilen Trump da vergi indirimi, kimi alanlarda serbestleştirmelerin genişletilmesi vaatleriyle “iş etrafları muhafazakarlarının” onayını alabilmişti.

Trump başlangıçta “iş etrafları muhafazakarlarına” verdiği kelamları yerine getirdi lakin, 2. devir başkanlık için radikal kanadın ırkçı dinci, Muhafazakar ve Trump tersi Lincoln Society entelektüellerinin vurguladığı üzere etnik milliyetçi bir söyleme tartı vermeye başlayınca, bu yaklaşım da ABD’inin memleketler arası pozisyonunu olumsuz tarafta etkileyince, GOP içi koalisyonun ekonomik değişimlerin tesiriyle zayıflamaya başlayan istikrarları iyice kırılganlaştı.

Getty ImagesCumhuriyetçi Parti tabanı içinde Trump’ın hala büyük bir dayanağa sahip olduğu biliniyor.

Radikaller ile “iş etrafları muhafazakarlığı” ortasındaki koalisyonun en kıymetli desteği, ekonomik büyüme içinde yeni, iş imkanları ve “Amerikan Tarzı” hayatın devam ediyor olmasıydı. Lakin neoliberalizm ve globalleşme bu yeri kısa müddette aşındırdı.

Bir öteki muhafazakar müellifin The National Review mecmuasında vurguladığı üzere, bu koalisyonun desteği olan Mid-West imalat endüstrinin ve bankaların iktisat içindeki yükü gerilerken, California ve New Yok merkezli yüksek teknoloji, toplumsal medya ve finansal sepekülasyona odaklı sermaye kümelerinin iktisat içindeki yükü arttı. Mid-West imalat sanayi ve bankalar “iş etrafları muhafazakârlığını” temsil ederken, yeni yükselen sermaye kısımları, daha çok Demokrat Parti’nin “iş etrafları liberalizmine” yakındı.

GOP koalisyonunun ekonomik temeli zayıfladıkça, radikal kısmın dinci ırkçı talepleri, siyasette de “kültür savaşları” giderek daha fazla öne çıktı. Bu kültür savaşlarının tesirleri 11 Eylül 2001 Atağı’nın akabinde ve Obama’nın başkanlık devrinde daha da barizleşti, Trump devrinde, terörist ve faşist refleksler sergilemeye, tarihi koalisyon dağılma işaretleri vermeye başladı.

Restore edilebilir mi?

6 Ocak’ta Kongre binasına düzenlenen saldırından sonra “Bu tarihi koalisyon restore edilebilir mi?” sorusu biraz “tüpünden çıkan diş macunu geriye sokulabilir mi?” sorusunu andırıyor. Trump’ın seçim sonuçlarını değiştirme eforlarının ve Kongre Binası saldırısının akabinde bu soruya olumlu bir karşılık vermek çok sıkıntı.

Başkanlık seçimlerini, Demokrat Parti’nin “iş etrafları liberalizminin” adayı Biden, Parti içi koalisyonu da koruyarak kazandı. Bu şartlarda, “iş etrafları muhafazakarlığı” açısından, seçim sonuçlarını kabul edip yola devam etmek artık olağan ve gerekli bir durumdu. Trump’ın ortaya hiçbir ispat koyamadan “Seçimleri aslında ben kazandım lakin çaldılar” palavrasıyla radikal bölümü kışkırtmaya devam etmesinin, savları birçok kere Cumhuriyetçilerin hâkim olduğu mahkemelerde ve mahallî idarelerde reddedildikçe, telaffuzunu sertleştirerek, adeta ateşe akaryakıt dökmesinin yarattığı iki sonuç koalisyonu kırılma noktasına taşıdı.

Birincisi, Trump seçim sonuçlarını değiştirmeye odaklanınca, Covid-19’la çabayı, hatta genel olarak devlet idaresini bir kanara bıraktı; salgın, tüm ekonomik toplumsal sonuçlarıyla birlikte kontrolden çıktı: Dünya nüfusunun %4’nü oluşturan ABD’de Covid-19 vefatları dünyadaki toplam ölümlerin %20’sini geçti. “Siyahların Hayatı Önemlidir” (Black Lives Matter) hareketi solda yeni bir canlanma başlattı

İkincisi, GOP adayları Georgia seçimlerini, Cumhuriyetçi Parti de Senato’nun denetimini kaybetti. Bu durumda, İş adamları Yuvarlak Masası, Ticaret Odaları, Ulusal İmalat Sanayicileri birliği üzere “iş etrafları muhafazakarlığının” kaleleri, ekonomik toplumsal istikrar ismine Trump’a karşı tutum aldılar. 6 Ocak kalkışmasından sonra da Twitter, Facebook, Instagram üzere toplumsal medya platformları Trump’ın hesaplarını askıya alarak GOP’nin “radikal” tabanı ile bağlantısını büyük ölçüde kestiler.

Getty Images

Amerikan siyasi sisteminde, iki partili istikrarın yanı sıra bir de Prof. Michael Glennon’un, Double Government (2014) başlıklı çalışmasında işaret ettiği üzere “ikili yönetim” olarak anılan bir istikrar kelam mevzusudur. Seçilmişlerin hükümetinin yanı sıra, bu seçimlerden etkilenmeyen ve temel olarak sürekliğe dayanan görece bağımsız bir “güvenlik bürokrasisi” devletin günlük teknik işlerini yönetir.

Trump’ın bu güvenlik bürokrasisini, bağımsızlığını ortadan kaldırarak kendine bağlama uğraşları, bu istikamette sık sık değişen atamalar bu dengeyi de bozmuş, Trump’ın otoriter eğilimlerini sergilemiş, seçimlerden evvel bu kesitin önde gelen “emekli” önderlerinin açık muhalefetinin su yüzüne çıkmasına yol açmıştı.

Trump, devletin temel olarak “iş etrafları muhafazakarlığına” yakın klasik istikrarlarını bozdukça, kendi güvenlik bürokrasisiyle, istihbarat örgütleriyle arbedeli bir Lider imajı sergiledikçe, GOP içi koalisyonun kırılganlığı daha da arttı.

Trump hukuksal yollar kapandıktan sonra sonuçları kabul edip istikrarlı bir bölümü teslim sürecini başlatsaydı, 2024 seçimlerinde yine lider adayı olma savlarına rağmen, GOP içindeki tarihi koalisyon, partinin biraz daha sağa kayması kıymetine restore edilebilirdi. Fakat 6 Ocak kalkışmasından sonra bu olasılığın ortadan kalktığı söylenebilir.

Birincisi Trump iktidarda kalabilmek için, toplumsal kargaşayı, hatta bir rejim değişikliğini göze almış bir siyasetçi üzere “savaş” lisanıyla konuşuyordu. Oğlunun konuşmasında vurguladığı üzere artık “Cumhuriyetçi Parti”, Trump Partisiydi, bunu anlamalıydı. Öbür bir deyişle, Trump ailesi, koalisyonun çöktüğüne, radikal kanadın partiye hükümran olduğuna inanıyordu.

İkincisi 6 Ocak kalkışması, Başkanlık devir-teslim merasimine hakikat giderken oluşan güvenlik ortamı, memleketler arası bağlantılar profesörü ve Brookings Institute’de uzman Daniel Drezner’in tabiriyle GOP’nin Trump’ın elinde “Hizbullah” gibisi, silahlı bir kola sahip parti olmaya başladığını düşündürüyordu.

Getty ImagesTrump destekçisi çok sağcı kümeler sık sık sokak çatışmalarına dahil oluyor.

Irkçı-dinci, velhasıl faşist özellikler sergileyen bu “silahlı kol”, bütün siyasi kutuplaşmalardaki çok uçların yaptığı üzere evvel en yakınındakilere, düne kadar Trump’ı destekleyenlere saldırıyordu. Kongre Binasını basanlar Lider Yardımcısı Pence için “Pence asılmalı” sloganları atıyorlar, Senatör Lindsey Graham hava alanında uçağa giderken “hain … hain” sloganlarıyla karşılaşıyor, Senatör Mitt Romney uçak içinde benzeri bir taarruza uğruyordu. Kimi Senato ve Meclis temsilcileri Trump zıddı olmakla birlikte, ailelerinin güvenliğini düşünerek susmayı seçiyordu. Hasılı, Trump tesirindeki GOP içindeki, FBI, NSA, Ulusal Güvenlik Örgütü (Home Land Security) tarafından yerli terörist tehlike olarak betimlenen bu silahlı kol, Parti içinde Trump’ı desteklemeyenleri baskı ve tehditle hizaya sokmaya çalışıyordu.

Artık, Cumhuriyetçi Parti’nin (GOP) muhafazakâr kanadının umudunu, Trump’ın azil edildikten sonra yargılanmasına, kamu misyonu alması yasaklanarak 2024 seçimlerinde aday olmasının önlenmesine bağladığı söylenebilir. Fakat Trump tasfiye edilebilse bile partinin Trumpçı radikal kanadı, 74 milyon oy veren seçmenin en azından yarısı bir yere gitmiyor. Onlara güç veren kültürel ve ekonomik şartlar da… Dahası bu kesitin gücünden yararlanmak için sırada bekleyen genç radikal ve Trump’tan farklı olarak devlet deneyimi olan siyasetçiler de var.

Sonuç olarak denebilir ki GOP’yi ayakta tutan tarihî koalisyonu, orta devirde restore etmek artık son derecede zordur. Biden’in birleştirici olma gayretleri da kâfi olmayacaktır.

Başka taraftan sorun GOP ile de hudutlu değil. ABD siyasi sistemi aşikâr bir mutabakat üzerinde hareket eden iki partili bir istikrara dayanır. GOP içi koalisyonun bozulması, Demokrat Parti içindeki koalisyonu da etkileyecek, iki partili sistemin tıkanmasına yol açabilecektir.

Bu noktada da sorun, salt GOP sorunu olmaktan çıkıyor, ABD rejimi sorunu olmaya, oradan da global jeopolitiği etkileyecek memleketler arası bir sıkıntıya dönüşmeye başlıyor.

Cumhuriyet