(Fotoğraf: Genco Erkal’ın (ortada) Abdülcanbaz’ı oynadığı oyundan bir kare)
“Tiyatro, yetiş imdadıma!
Uyuyorum, uyandır beni, karanlıkta kayboldum,
yol göster bana ya da bir ışık yak.”
(Ariane Mnouchkine’in 2005 Dünya Tiyatrolar Günü bildirisinden.)
Müşfik Kenter ve Yıldız Kenter “Seneye Bugün” isimli oyunda.
ÖZDE BİRİZ, YAŞADIĞIMIZIN ÖZÜ İSE DURUM
Japon halk tiyatrosu “kabuki”yi yakın dostlarımdan biri icat etti, biliyor musunuz? Yeniden Japon tiyatrosunda birinci sefer bayanların da rol aldığı “noh”u da kapı komşum icat etmiş. Ortaoyunumuzu Endonezyalılar ortaya çıkarmış olmalı, Endonezya halk tiyatrosu “ludruk”u Çinliler, Çin operasını ise Antik Yunan, tragedyaları Kızılderililer… Olamaz mı? Olabilir elbette… Tiyatro, bir yaşantı kesimi anında bir durum etrafında ve/veya odağında buluşan beşerden beşerle beşere ise… değişen, dönüşen, gelişen. İşin en çarpıcı sihri de burada oluşan etkileşimin hem bireyin özel yaşantısına hem de hayattan yaşama aktarılması. İnsan özde bir zira, tiyatro ise -herkes bilir, söyler- insanlığın ortak mirası. Özü durum zira ne yaşıyorsak. Ömrün tamamı yürüyen anlarda değişip duran durumlardan oluşuyor. İnsan da bu değişken durumlar(l)a iyi, hoş, yanlışsız üçlüsünü de gözeterek uyumlanma çabası içinde ömrünü tamamlıyor, deneyimlediğini iletiştiği herkese her şeye, birden fazla vakit iletiştiğini bilemediği tüm varlığa teslim ederek.
Zeki Alasya ile Metin Akpınar, Muhsin Ertuğrul’un fotoğrafının önünde.
SEYREDEREK SEYRE ÇIKMAK
Pekala, bir ömür kâfi mi insanın ömrün(c)e alabileceği öğreniyi, salt kendi başından geçenle deneyimlemesine? İşin en eğlenceli sihri ise burada yardıma koşanın drama oluşu, öbür deyişle durum sanatı. Bizim Türkçeye alırken “acıklı” diye benimseyip “durumlar dizisi” manasına gelebilecek tarafını es geçtiğimiz. İşte bu drama sanatına, fikir, duyu, his, algı, sezgi, hafıza, daha bir dolu tecrübe aracına sahip insan esinlenmek, gelişmek, iyileşmek için ihtiyaç duymuş. Olaylar, objeler, tabiat ve birbiriyle duygudaşlık ederek alaka kurmak için seyrederek etkileşmeyi icat etmiş. Bu seyirlikle geçişerek acıklı, gülünç, saçma halleriyle yüzleşmesi bir yana, iyi vakit geçirmek de uğraşı. Seyirlik için ise bir seyir yeri gerek, işte “tiyatro” sözcüğü oradan miras bize, Antik Yunan’da seyir yeri manasına gelen “theatron”dan. Burada durumları oynayan ile sey(i)reden insan, anda anla yürüyen bir daire, anda kalan değil.
An daima ilerlediğine nazaran anda kalmak aslında mümkün değil lakin tüm insan soyumuz üzere bilmeden ya da bilerek anda yürüyebiliriz. Tiyatro işte insanın en süratli, en çarpıcı, en tesirli etkileştiği… seyre çıkarak an içine. Yaşasın durum sanatı an boyunca, yaşasın tiyatro anlar hayli. Sanata evet.
Cumhuriyet
