Türk edebiyatının çınarı Yaşar Kemal, 6 yıl evvel bugün, 28 Şubat 2015’te hayata gözlerini yumdu. Edebiyatın usta kalemi, romancı, senaryo, hikaye müellifi ve aktivist Yaşar Kemal; Türk edebiyatına 26 roman, 11 deneme, 9 röportaj, 2 hikaye ve şiir alanında bir yapıtı miras bıraktı. Yapıtlarıyla hem kendi periyodunu hem de kendinden sonra gelen edebiyatçıları etkiledi. Türkçenin kullanımına farklı bir ehemmiyet verdi, bilhassa ‘İnce Memed’ romanıyla unutulmazlar ortasına girdi. Anadolu insanını en iyi anlatan öykücülerden Necati Güngör’ün deyişiyle ‘Türkçenin rüzgar tanrısı’ Yaşer Kemal, bugün vefatının 6. yıldönümünde anılıyor.
YAŞAR KEMAL KİMDİR?
Gerçek ismi Kemal Sadık Gökçeli olan Yaşar Kemal, Nigar Hanım ile çiftçi Sadık Efendi’nin oğlu olarak, Adana sonları içerisindeki Osmaniye’de 6 Ekim 1923’te dünyaya geldi. Müellifin doğum günü, Behçet Necatigil tarafından yazılan Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü’nde 1922; Tuba Tarcar Çandar tarafından hazırlanan Yaşar Kemal Fotobiyografi’sinde Ocak 1923 olarak belirtilir. Doğum tarihinin nüfus cüzdanında 1926 yazdığını söyleyen Yaşar Kemal ise nüfus cüzdanını ilkokulu bitirdikten sonra aldığını, kendi hesaplarına nazaran doğum tarihinin 1923 olduğunu söz eder. Yaşar Kemal’in Van-Ercişli olan ailesi, 1. Dünya Savaşı yıllarında sırasıyla Diyarbakır, Urfa ve Antep’e gitti, son olarak da Adana’ya yerleşti.
12 YAŞINA KADAR KEKEME KONUŞTU
Üç buçuk yaşlarında iken bir kurban kesiti sırasında, halasının kocasının elindeki bıçağın kayarak gözüne saplanması sonucu sağ gözünü kaybetti. Dört buçuk yaşındayken, babası mescitte namaz kıldığı sırada, Van’dan göç ederken vefattan kurtarıp besleyip büyüttüğü ve evlat edindiği Yusuf isimli çocuk tarafından öldürüldü. Bu olaydan sonra 12 yaşına kadar kekemeliğe tutuldu. Küçük yaşta tabiata, insanlara ve topluma karşı ilgi duyarak yapıtlarının temelini oluşturdu. Kendi anlatımına nazaran bir Türkmen köyünde tek Kürt ailenin çocuğu olarak doğup büyüyen Yaşar Kemal, konutta Kürtçe, köyde ise Türkçe konuşurdu.
Babasının öldürülmesinden sonra annesi Nigâr Hanım, muharririn amcası Tahir Efendi ile evlendi. 8 yaşındayken köye gelen çerçinin köy bayanlarının borcunu bir deftere yazdığını gördü ve yazılanın yazı olduğunu öğrendi. Dokuz yaşındayken Adana’nın Burhanlı köyündeki ilkokula giderek üç ayda okuma ve yazmayı öğrendi. Ortaokul ikinci sınıftayken imtihanla Türk Maarif Cemiyeti’nde yatılı olarak okumaya başladı ama üç ayı bulan devamsızlığından dolayı yatılı okuma hakkını kaybetti. Son sınıftayken okuldan tasdikname ile ayrılarak çeşitli işlerde çalıştı. Kuzucuoğlu Pamuk Üretme Çiftliği’nde ırgat kâtipliği (1941), Adana Halkevi Ramazanoğlu kitaplığında memurluk (1942), Zirai Uğraş’ta ırgatbaşlığı, daha sonra Kadirli’nin Bahçe köyünde öğretmen vekilliği (1941-42), pamuk tarlalarında, batozlarda ırgatlık, traktör şoförlüğü, çeltik tarlalarında kontrolörlük yaptı.
BİRİNCİ ŞİİRİ 1939’DA, BİRİNCİ KİTABI 1943’TE
Ortaokuldan ayrıldıktan sonra folklor derlemelerine başladı. 16 yaşındayken 1939’da birinci şiiri “Seyhan”ı Görüşler isimli Adana halkevleri mecmuasında yayımladı. 1940-1941 yılları ortasında Çukurova’dan ile Toroslardan derlediği ağıtları içeren birinci kitabı olan Ağıtlar, Adana Halkevi tarafından 1943 yılında yayımladı.
1944 yılında birinci kıssası Pis Öykü’yü yayımladı. Bunu, Kayseri’de askerlik yaparken yazmıştı. 1940’larda Adana’da çıkan Çığ mecmuası etrafında Pertev Naili Boratav, Nurullah Ataç, Güzin Dino üzere isimlerle tanıştı. Bilhassa, ressam Abidin Dino’nun ağabeyi Arif Dino’yla kurduğu yakınlık onun düşün ve yazın dünyasının gelişimini kıymetli bir ölçüde etkiledi. Bebek, Dükkâncı, Memet ile Memet hikayeleri 1950’lerde yayımlandı.
YAŞAR KEMAL İMZASINI CUMHURİYET GAZETESİNDE KULLANMAYA BAŞLADI
Kemal Sadık Göğceli ismi ile çeşitli yayımlarda yazarken Yaşar Kemal ismini Cumhuriyet gazetesine girince kullanmaya başladı ve 1951-1963 yılları ortasında gazetede fıkra ve röportaj muharriri olarak çalıştı. 1952 yılında yayımlanan birinci hikaye kitabı olan Sarı Sıcak’ta da yer alan Bebek hikayesi burada tefrika edildi. 1947’de İnce Memed’i yazdı ancak yarım bıraktı ve 1953-54’te bitirdi. Romanı yazma nedeni eşkiya olan ve dağda vurulan amcasının oğlunun vurulması olduğunu 1987 yılındaki bir söyleşisinde belirtti. Ayrıyeten birebir söyleşide, çocukluğunun eşkiyalığın içinde geçtiğini, dayısının “en büyük” eşkiyalardan biri olduğunu, o etrafta 1936’lara kadar beş yüze yakın eşkiya bulunduğunu ve bunlardan birinin de Kurtuluş Savaşı’nda Kadirli’yi birinci örgütleyenlerden olan Karamüftüoğlu ailesinden ünlü Remzi Beyefendi olduğunu söyledi.
Yaşar Kemal’in dünyada birinci sefer yayımlanan yapıtı, Bebek hikayesi oldu ve bu eser evvel Fransızcaya, sonra İngilizceye, İtalyancaya, Rusçaya, Romenceye ve öteki lisanlara çevrildi.
SOSYALİST SİYASETİN İÇİNDE YER ALDI
17 yaşından vefatına kadar sosyalist siyasetin içinde yer aldı. 1950’de komünizm propagandası yaptığı teziyle tutuklanıp Kozan Cezaevi’nde bir sene boyunca tutuldu ve 1951 yılında özgür bırakıldı. 1961 Anayasası’ndan sonra kurulan Türkiye Personel Partisi’ne (TİP) 1962’de katıldı. İşçi sınıfının büsbütün idareye gelmesini isteyen Kemal, TİP’de sekiz yıl çalıştı ve partinin yöneticilerinden birisi oldu. 1987’deki bir söyleşisinde Türkiye’de bir Marksist partiye muhtaçlık olduğunu belirtti. TİP’ten ayrılan müellif, nedenini partinin niteliğini yitirmesine, bürokratların eline geçmesine ve işçilerden kopmasına bağladı. Sovyetler Birliği çökmesinin, sosyalizmin de çökmesi değil, tam bilakis dünya sosyalizminin zaferi olduğunu 1993’teki bir söyleşisinde lisana getirmişti.
4 Şubat 1974’te 70 şair ve müellifin birinci toplantısıyla Türkiye Müellifler Sendikası kuruldu ve Yaşar Kemal, birinci toplantı sonucu “Kuruluş Kurulu” içinde yer aldı. Ayrıyeten genel şurada Yaşar Kemal sendikanın genel başkanlığına getirildi. 1950’de Halide Edip Adıvar’ın öncülüğünde Türk PEN Kulübü kuruldu ama kulüp, 12 Eylül 1980 askerî darbesi üzerine kapandı, 1989’da Yaşar Kemal’in öncülüğünde tekrar açıldı. Kemal, bu periyotta kulübün başkanlığına getirildi.
Ocak 1995’te Alman Der Spiegel mecmuasında Türkiye’de devletin Kürtlere yönelik yıllardır süren baskı siyasetini, o günlerde tüm şiddetiyle süren savaşı anlatan “Yalanlar Seferi” başlıklı bir makalesi yayınlandı. Terörle Gayret Maddesi’ne nazaran “bölücülük propagandası” yapmakla suçlanan Kemal’e Devlet Güvenlik Mahkemesi’nde (DGM) dava açıldı. Kemal aslında makaleyi Fikir Özgürlüğü ve Türkiye başlıklı derleme kitap için yazmıştı. Kitap Şubat 1997’de yayımlandı ve raflara çıkışının ikinci gününde toplatıldı. Muharrir, 2 Aralık 1995’te beraat etti. Birebir yıl Index on Censorship mecmuasında “The dark cloud over Turkey” (tr. Türkiye Üzerinde Kara Bulutlar) yazısı yayımlandı.
Bu yazısından dolayı 7 Mart 1996’da Türk Ceza Kanunu’nun 312. hususuna dayanılarak yargılandı ve yayıncıya 3 milyon 491 bin 666 TL para, Yaşar Kemal ise bir yıl sekiz ay mahpus ile para cezası verildi ve ceza ertelendi. Makalenin halkı kin ve nefrete teşvik ettiği ileri sürülen karar 18 Ekim 1996’da da Yargıtay tarafından onandı. Bunun üzerine C. S.Y. Yayınevi, kitabın toplatılmasıyla niyet ve tabir özgürlüğünü garanti altına alan Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin (AİHS) 10. unsurunun ihlal edildiğini belirterek Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’e (AİHM) başvurdu. Yaşar Kemal de kendi müracaatında Türkiye’nin 10. hususun yanında toplatma kararını mahkemeden evvel almakla suçsuzluk unsurunu bozduğunu belirtti. Mahkeme, maddi tazminata yer olmadığını, 10. unsurunun ihlal edildiğine dair tespitin, müellifin manevi ziyanını gidermeye yeteceğine karar verdi.
BİRÇOK DEFA NOBEL’E ADAY GÖSTERİLDİ
Yaşar Kemal, birincisi 1973’te olmak üzere pek çok sefer Nobel’e aday gösterilmesine karşın bir türlü Nobel mükafatını alamadı. Nobel’e aday gösterilen Türk edebiyatındaki birinci muharrir olan Kemal, verdiği bir röportajda “Ölene kadar da aday olacağım” biçiminde görüşlerini lisana getirdi.
MEVTİ
Yaşar Kemal, teneffüs yetmezliği şikayetiyle tedavi gördüğü hastanede, çoklu organ yetersizliği ve kalp ritim bozukluğu sebebiyle 28 Şubat 2015’de 92 yaşında vefat etti ve Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.
YAŞAR KEMAL’İN ALDIĞI MÜKAFATLAR
Adana Çukurova’da yazı hayatına başlayan Yaşar Kemal’e, 1993’de Kültür ve Turizm Bakanlığı Büyük Mükafatı, 2008’de ise edebiyat kısmında “Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü” takdim edildi. Ödül konuşmasında “Anadolu sayesinde dünya kültürüne katkı sağlayacağız. Kitaplarımı okuyanlar barışçı olsunlar. Yoksa zahmet etmesinler” tabirlerini kullanmıştı.
Yurt dışında da birçok mükafata layık görülen Kemal, “Uluslararası Cino del Duca ödülü”, “Legion d’Honneur nişanı”, “Commandeur payesi”, “Fransız Kültür Bakanlığı Commandeur des Arts et des Lettres Nişanı”, “Premi Internacional Catalunya”, Fransa tarafından verilen “Legion d’Honneur Grand Officier rütbesi”, Alman Kitapçılar Birliği’nin verdiği “Frankfurt Kitap Fuarı Barış Ödülü”nün de bulunduğu 20’yi aşkın ödül, ikisi yurt dışında olmak üzere, 7 fahri doktorluk payesi aldı.
YAPITLARI
Hikaye
Sarı Sıcak, İst.: Varlık, 1952
Bütün Kıssalar, İst.: Cem, 1975.
Roman
İnce Memed, I. Cilt, İst., 1955
Teneke, İst.: Varlık, 1955
Orta Direk, İst.: Remzi, 1960
Yer Demir Gök Bakır, İst.: İtimat, 1963
Ölmez Otu, İst.: Ant, 1968
İnce Memed, II. Cilt, İst., 1969
Akçasazın Ağaları/Demirciler Çarşısı Cinayeti, İst.: Cem, 1974
Akçasazın Ağaları/Yusufcuk Yusuf, İst.: Cem, 1975
Yılanı Öldürseler, İst.: Cem, 1976
Al Gözüm Seyreyle Salih, İst.: Cem, 1976
Kuşlar da Gitti, (uzun öykü) İst.: Milliyet, 1978
Deniz Küstü, İst.: Milliyet, 1978
Yağmurcuk Kuşu/Kimsecik I, İst.: Toros, 1980
Hüyükteki Nar Ağacı, İst.: Toros, 1982
İnce Memed, III. Cilt, İst., 1984
Kale Kapısı/Kimsecik II, İst.: Toros, 1985
İnce Memed, IV. Cilt, 1987
Kanın Sesi/Kimsecik III, İst.: Toros, 1991
Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana/Bir Ada Öyküsü I, İst.: Adam, 1997
Karıncanın Su İçtiği/Bir Ada Kıssası II, İst.: Adam, 2002
Tanyeri Horozları/Bir Ada Öyküsü III, İst.: Adam, 2002
Çıplak Deniz Çıplak Ada/Bir Ada Kıssası IV, İst.: YKY, 2012
Tek Kanatlı Bir Kuş, İst.: YKY, 2013.
Çocuk Romanı
Filler Sultanı ile Kırmızı Sakallı Topal Karınca, İst.: Cem, 1977.
Çeviri
Ayışığı Kuyumcuları (A. Vidalie; Thilda Kemal ile), İst.: Adam, 1977.
Röportaj
Yanan Ormanlarda 50 Gün, İst.: Türkiye Ormancılar Cemiyeti, 1955
Çukurova Yana Yana, İst.: Yeditepe, 1955
Peri Bacaları, İst.: Varlık, 1957
Bu Diyar Baştan Başa, İst.: Cem, 1971
Bir Bulut Kaynıyor, İst.: Cem, 1974
Allahın Askerleri, İst.: Milliyet, 1978
Röportaj Yazarlığında 60 Yıl, İst.: YKY, 2011
Çocuklar İnsandır, İst.: YKY, 2013.
Deneme-Derleme
Ağıtlar, Adana: Halkevi, 1943
Taş Çatlasa, İst.: Ataç, 1961
Baldaki Tuz, (1959-74 gazete yazıları) İst.: Cem, 1974
Gökyüzü Mavi Kaldı, (halk edebiyatından seçmeler, S. Eyüboğlu ile)
Ağacın Çürüğü: Yazılar – Konuşmalar, (der. Alpay Kabacalı) İst.: Milliyet, 1980
Yayımlanmamış 10 Ağıt, İst.: Anadolu Sanat, 1985
Sarı Defterdekiler: Folklor Derlemeleri, (haz. Alpay Kabacalı) İst.: YKY, 1997
Ustadır Arı, İst.: Can, 1995
Zulmün Artsın, İst.: Can, 1995
Binbir Çiçekli Bahçe, İst.: YKY, 2009.
Destansı roman
Üç Anadolu Efsanesi, İst.: Ararat, 1967
Ağrıdağı Efsanesi, İst.: Cem, 1970
Binboğalar Efsanesi, İst.: Cem, 1971
Çakırcalı Efe, İst.: Ararat, 1972.
Şiir
Bugünlere Bahar İndi, İst.: YKY, 2010.
Cumhuriyet
