dha

Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca Perşembe günü yaptığı açıklamada, faz çalışması Türkiye’de süren Çin menşeli Sinovac aşısı için Aralık ayında 10 milyon doz almak üzere yapılacak mukavelelerin “bir-iki gün” içerisinde imzalanacağını söyledi.

Yerli aşıların ise Nisan ayında devreye gireceğini belirten Koca, Pfizer ve Biontech’in Aralık ayında ruhsat alabilmesi durumunda şirketten 1 milyon doz aşı alınacağını, bu sayının 2021 yılı içerisinde 25 milyon doza çıkabileceğini kaydetti.

Bu aşıların öncelikli olarak hangi şahıslarda uygulanacağı, aşıların fiyatlı mi ya da fiyatsız mi olacağı ve nasıl bir lojistik planlama ile Türkiye’ye dağıtılacağı konusu ise belirsizliğini koruyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan halk sıhhati uzmanı Prof. Dr. Kayıhan Pala, Covid-19’a karşı aşı ile toplum bağışıklığının oluşabilmesi için nüfusun en az yüzde 67’sinin aşılanması gerektiğini ve bu hesapla Türkiye’de yaklaşık 40-50 milyon kişinin aşı olması gerektiğini aktarıyor.

Pala’ya nazaran, iki doz kullanılması gerektiği açıklanan Covid-19 aşıları için Türkiye’nin 80 ila 100 milyon doz aşı alımını yapması gerekecek.

Türkiye’de kaç kişinin Covid-19 geçirerek bağışıklık oluşturduğunun bilinmediğini söyleyen Pala, bu hesapların bu varsayımı olduğunu hatırlatıyor.

Pekala, Türkiye’nin bu düzeyde bir aşı muhtaçlığını karşılayabilmek için ne kadar para ödemesi gerekecek?

Temmuz ayında ABD hükümeti, Pfizer ve Biontech’in geliştirdiği aşıdan 100 milyon doz satın almak için, doz başına 19,5 dolar ödemeye onay verdi.

Dün Reuters’a konuşan bir AB yetkilisi ise Pfizer ve BioNTech tarafından geliştirilen aşıdan ‘yüz milyonlarca doz’ almak için en az 10 milyar dolar ödeyebileceğini ve doz başına 15,50 euro ödemeyi kabul ettiklerini açıkladı.

EKONOMİK BOYUT VE GLOBAL REKABET

“Türkiye’nin muhtaçlığı olan 80-100 milyon doz aşıyı 20 dolardan hesaplayacak olursak, Türkiye’nin bu türlü bir kaynağı buraya aktarıp aktaramayacağı önemli bir soru işaretidir” diyen Pala, Türkiye’nin hali hazırda grip aşısını bile sağlamakta zorlandığını söylüyor:

“Sayın Sıhhat Bakanı yakın vakitte Meclis’te yaptığı açıklamada bu yıl lakin 600 bin kişinin gribe karşı aşılanabildiğini söyledi. Meğer Türkiye’de risk kümesinde bulunan en az 29 milyon kişinin aşılanması gerekiyordu.

“Covid-19 aşısının ekonomik olarak elde edilebilirliğinin yanında bu aşıların saklanma ve dağıtma şartları üzere meseleler da eklendiğinde Türkiye’nin bunun altından kalkıp kalmayacağı tartışma bahsidir.”

Pala’ya nazaran Türkiye açısından sorun yalnızca Covid-19 aşılarının ekonomik boyutu değil.

Pfizer ve BioNTech birinci kademede ABD’ye 100 milyon, Birleşik Krallık’a 30 milyon, Japonya’ya 120 milyon, Kanada’ya 20 milyon, Yeni Zelanda’ya 1,5 milyon ve Avrupa Birliği’ne 200 milyon doz aşı satışı için kontrat imzaladı.

Getty Images

Şirket daha sonraki kademelerde ABD’ye 500 milyon ve AB’ye 100 milyon doz daha aşı tedarik etmeyi kabul ettiğini açıkladı.

Memleketler arası Af Örgütü şirketin iddiası olarak 2020’de 50 milyon, 2021’de ise 1,3 milyar doz çok üretebileceği göz önünde bulundurulduğunda, bu mutabakatlar dışında kalan öbür ülkelere çok hudutlu ölçüde aşı kaldığını söz ediyor.

Pala ise Türkiye’de 2021 yılının birinci 6 ayı içinde, muhtaçlığı olan düzeyde aşıyı temin edemeyeceğini öngörüyor:

Af Örgütü Sıhhat Hakkı Araştırmacısı Tamaryn Nelson da, “Pfizer ve Biontech’in varlıklı ülkelerle bir milyardan fazla doz aşı için halihazırda muahede imzalamış olması ve dünyanın geri kalanına planlanan tedarik ölçüsünün çeyreğinden azını ayırmış olması korku vericidir” diyor.

Dünya Sıhhat Örgütü, ilaç şirketlerinin Covid-19 aşılarıyla ilgili istekli olarak bilgi paylaşımları için Mayıs ayında Covid-19 Teknoloji Erişimi Havuzu’nu kurdu fakat şimdi hiçbir şirket bu erişim havuzuna kaydolmadı.

TÜRKİYE COVAX’A ÜYE OLMADI

Dünya Sıhhat Örgütü ayrıyeten “2021 yılı sonuna dek 2 milyar doz aşının eşit bir biçimde üretilmesini ve dağıtılmasını sağlamak” emeliyle Covid-19 Aşıları Global Erişim Programı (COVAX) kurdu.

Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, 17 Eylül’de yaptığı açıklamada, “Hem aşının güvenilirliği hem de adil dağıtımı konusunda DSÖ’ye çok değerli vazifeler düşmektedir. Dünyanın güçlü bir DSÖ’ye muhtaçlık duyduğunu ve bunun savunucusu olduğumuzu her platformda vurguladık” dedi.

COVAX’a şimdiye dek 172 ülke kaydoldu fakat Türkiye, bu ülkelerden biri değil.

Pala “bu koşullarda” Türkiye’nin COVAX’a dahil olmasının avantajlı olabileceğini söyleyerek, Türkiye’nin neden COVAX’ta yer almadığına dair bir açıklama yapılmadığını hatırlatıyor.

Önümüzdeki 7-8 ay içerisinde kâfi ölçüde aşının Türkiye’ye gelemeyeceğini aktaran Pala, salgınla uğraş stratejisini hem kişisel hem de ulusal ölçekte ‘sanki aşı olmayacakmış’ üzere yürütmek gerektiğini savunuyor:

“Aşının toplumda hangi kümelere öncelikli olarak yapılacağının duyurulması ve aşının bedelinin nasıl karşılanacağının da şimdiden açıklanması gerekiyor. Bu aşı fiyatsız mi olacak yoksa yurttaşın para ödemesi gerekecek mi? Amerika’ya 20 dolardan satıldığı üzere Türkiye’ye de benzeri bir bedelle gelecekse, yurttaşların kişi başına 40 dolar bedel ödenmesi mi gerekecek?”

Türkiye 1920’li yıllarda sadece kendi aşı muhtaçlığını karşılayan değil, yurt dışına da aşı satan bir ülke pozisyonunda olduğunu belirten Pala, 2011 yılında kapatılan Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü yine açılması gerektiğini söylüyor.

TÜRKİYE’DE SÜREN AŞI ÇALIŞMALARI HANGİ KADEMEDE?

Türkiye’de hali hazırda 15 yerli aşı projesi pre-klinik basamaktaki çalışmalarına devam ediyor.

Kayseri’de süren bir aşı çalışması ise başkalarından farklı olarak faz bir evresinde istekli şahıslar üzerinde uygulanmaya başlandı.

Bu aşıda Pfizer ve Biontech’in kullandığı mRNA teknolojisi değil, Çin menşeli Sinovac aşısındaki üzere inaktive aşı tekniği kullanılıyor.

Ayrıyeten faz bir kademesine yaklaşan iki farklı yerli aşı adayı bulunuyor. Pre-klinik kademesini tamamlayıp faz bir basamağına geçtiklerinde, Kayseri’deki üzere insan üzerinde aşılama yapmaya başlayabilecekler.

Bunların yanı sıra Pfizer ve Biontech şirketlerinin ve Çin menşeli Sinovac şirketinin geliştirdiği iki başka aşının faz üç çalışmaları Türkiye’de gerçekleşiyor.

Getty Images

Türkiye’de 22 Ekim’den bu yana faz üç çalışmaları devam eden Pfizer ve Biontech aşısında şu ana dek yaklaşık 500 kişinin aşılandı ve beklenmeyen bir yan tesirin saptanmadığı açıklandı.

15 Eylül’den bu yana faz üç çalışmaları süren Çin menşeli Sinovac aşısı ise dün itibariyle sıhhat çalışanlarından sonra istekli vatandaşlar üzerinde de uygulanmaya başlandı.

Sıhhat Bakanlığı, Sinovac aşısının bugüne kadar 726 istekli sıhhat çalışanı üzerinde uygulandığını ve güvenlilik bilgileri olumlu değerlendirildiği için aşı denemelerinin vatandaşlara açıldığını duyurdu.

Aşının toplamda 12 bin 450 istekli üzerinde uygulanması planlanıyor.

“2021’İN SONUNDAN EVVEL RAHATLAMA GÖZÜKMÜYOR”

Şirketlerin faz çalışmalarını Türkiye’de sürdürüyor olması, Türkiye’nin bu aşılarını satın alıp almayacağı ya da ne kadar doz satın alabileceği konusunda belirleyici değil.

Bunun için öncelikle şirketler ve ülkeler ortasında mali kontratların yapılması gerekiyor.

Şu ana dek bilinen hiçbir mukavelede Türkiye’nin ismi geçmemişti fakat Fahrettin Koca 19 Kasım’da yaptığı açıklamada, Çin menşeli Sinovac aşısı için mukavelelerin “bir-iki gün” içerisinde imzalanacağını söyledi.

Türkiye’de gerçekleştirilen faz çalışmalarından sorumlu Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serhat Ünal, aşı satın alma yetkisinin ulusal bir karar olduğunu ve lakin Sıhhat Bakanlığı yetkililerince önerebileceğini söylüyor:

“Kısa müddette daha çok bireye ulaşmak ve aşının farklı ırklardan şahıslardaki tesirini görmek için faz çalışmaları ne kadar çok ülkede yapılırsa o kadar iyidir. Fakat Biontech ve Sinovac aşılarının faz çalışmaları Türkiye’de yapılması, Türkiye’nin bu aşıların satın alınacağı manasına gelmez, bu karar Sıhhat Bakanlığı yetkililerince önerilir. Örneğin Japonya, Biontech aşısını alacağını açıkladı ancak Japonya’da aşının faz çalışması yapılmamıştı.”

Hacettepe Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Prof. Dr. Murat Akova ise, “Baştan istediğiniz kadar parasını vermiş olun, başlangıçtaki aşıların hepsi ne Amerika’ya ne Avrupa’ya yeter” diyor:

“Türkiye’de aşı satın alım etabında ne olup bitiyor, bilmiyoruz. Fakat Sinovac’ın Türkiye’deki çalışması Sıhhat Bakanlığı’nın yan kuruluşu olan Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) tarafından destekleniyor ve kısmi bir bütçe sağlandı.

“Aşıların farklı fiyatları, farklı üretim biçimleri olacak. Hasebiyle her ülke ona nazaran bir strateji belirleyecek. Öncelikli kümeler belirlenecek, mevcut stoklar kullanılacak. Ondan sonra öbür şahıslar aşılanmaya başlayacak. Neresinden bakarsanız bakın, 2021’in sonundan evvel pek rahatlama gözükmüyor.”

AŞININ PARASINI ÖDEYEMEYECEK ÜLKELER

MRNA teknolojisiyle üretilen bu aşıların -70 derecede saklanması ve çözüldükten sonra kısa bir mühlet içerisinde tüketilmesi gerekeceğini aktaran Akova, ülkelerin aşıları dağıtımında başlangıçta lojistik problemler yaşayabileceğini düşünüyor:

“Bu aşılar muhtemelen ucuz aşılar olmayacak. Dünya Sıhhat Örgütü de aşının tamamını güçlü ülkeler almasın, mümkün olduğunda adil dağıtılsın diye COVAX’ı kurdu, burada üye ülkelerle birlikte bir ölçü bütçe oluşturdu ve bu bütçeyi artırmaya çalışıyorlar zira dünyada bu aşının parasını ödeyemeyecek bir sürü ülke var.”

Herkese yetecek kadar aşının büyük olasılıkla 2021 sonuna dek üretilemeyeceğini düşünen Akova, mRNA teknolojisiyle geliştirilen aşıların umut verici olduğunu şöyle anlatıyor:

“mRNA aşıları üretim açısından nispeten kolay üretilebilen aşılar olduğu için Pfizer 2021 içerisinde 1,3 milyar doz üretebileceğini söylüyor. Bu aslında dünyanın neredeyse 6′ da 1′ ine yetecek kadar aşı demek.

“Aynı teknolojiye sahip bir o kadar da Moderna üretse, öteki aşılarla da birlikte dünyada 2021’ın birinci yarısında 2-3 milyar doz aşı olabilecek. Bu da rasyonel bir kullanımla pandeminin suratını azaltabilir.

“2021 sonuna yanlışsız virüs tam olarak ortadan kalkmasa bile önemli biçimde denetim altına alınabilir.”

Prof. Dr. Serhat Ünal ise Türkiye’nin kendi aşısını geliştirmesinin değerini şöyle anlatıyor:

“Dünyada faz üç (ruhsat öncesi) etapta bulunan 4-5 aşı var. Bunların dünyanın tamamının gereksinimini karşılayabilme imkânı yok. O yüzden geliştirilecek her türlü inançlı ve tesirli aşıya gereksinimimiz var. Münasebetiyle Türkiye’deki değişik kümeler da çalışmaya devam ediyor.”

Ünal, Türkiye’de faz çalışmalarına başlamak üzere öteki ülkelerin de müracaatta bulunduğunu, Türkiye’de süren faz çalışmalarına yeni aşıların da eklenebileceğini söylüyor.

Cumhuriyet