BBC
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) evlenme ve boşanma istatistiklerine nazaran Türkiye’de boşanma sayıları 1999’dan bu yana artıyor. Öncesi ve sonrasıyla boşanma; bayanlar için ağır emek, vakit ve uğraş isteyen süreç.
Mor Çatı gönüllüsü Avukat Ceren Akkaya. ”Boşanma, Türkiye’de çok uzun süren ve bayanların aleyhine işleyen bir süreç” diyor.
Ekonomik açıdan daha kırılgan bir küme olan bayanlar, şayet taban fiyatla çalışıyor ve sigortalılarsa, baroların boşanma davalarında sağladığı fiyatsız avukat hakkından yararlanamıyorlar. Şimdiki ekonomik şartlar da bayanların adalete erişimini gitgide güçleştiriyor.
Boşanma sürecini BBC Türkçe‘ye anlatan ve isminin açıklanmasını istenmeyen 40 yaşındaki bir bayan, avukat bulma süreci nedeniyle boşanma sürecinin uzadığını söylüyor. Boşanıncaya kadar İstanbul’da yaşadığını belirten bu bayan, eşinden ayrıldıktan sonra, küçük bebeğiyle kira, fatura ve ömür masraflarını karşılayamacağı için grafik tasarım mesleğini bırakarak Eskişehir’e ailesinin taşındığını söylüyor.
Lakin bu süreçte de özgürlüğünün sınırladığını, etraftan ”Daha az dışarı çık, daha usturuplu giyin… Boşanmış bir bayansın hareketlerine dikkat et” ikazlarını duyduğunu aktarıyor.
Çocuğun travmasını da bayanlar yükleniyor
TÜİK’in 2020 evlenme ve boşanma istatistiklerine nazaran boşanma davalarında çocukların velayetinin bayanlara verilme oranı yüzde 75’ten fazla.
Van’da yaşayan feminist aktivist Zozan Özgökçe, kendi tecrübesinden ve gözlemlerinden yola çıkarak, sistemin çocukları da gereğince korumadığına dikkat çekiyor:
”Çocuğum babasını görsün istiyordum lakin eski eşim çocuğumuzla görüşmek üzere anlaştığımız vakitlere riayet etmiyordu. Aile mahkemesine eşimin kontrata uymadığı için şikayette bulunduğumda: ‘Baba, baba değilse ne yapabiliriz?’ dediler. Rastgele bir yaptırım olmadı.
“Çocuğumun sıhhati için bir pedogog, psikolog ya da aile danışmanı ile görüşmesini istedim lakin olmadı. Çocuğum her gece ‘Baba’ diye ağlıyordu… Olağanda buradaki Kürtler babalarına çocuk göstermiyor, benim göstermek istemem de yadırganıyor fakat benim buna hakkım yok. Kız çocuğu olarak hepimiz sorgulamıyor muyuz babamızla bağımızı?”
Getty Images“Bizim ‘Çocuklar adamlarındır’ derler“
Eski eşinden fizikî şiddet gören bayanlar için ise tablo daha farklı.
Avukat Akkaya, mevcut sistemde şiddetin dinamiklerinin ve şiddete maruz kalmanın tesirinin gereğince anlaşılmadığını söylüyor.
Bayanlar ağır şiddet gördükleri bir kimseyle çocuklarını görüştürmekten çekiniyorlar.
Hakkari’de doğup büyüyen ve 22 yaşındayken severek evlendiği kuzeninden, yedi yıl boyunca gördüğü ağır fizikî ve ruhsal şiddetin akabinde boşanan iki çocuk annesi bir bayan, bu süreci şöyle anlatıyor:
”Evliliğim birinci haftasından itibaren ağır şiddet görmeye başladım… Her fırsatta dövüyordu beni. Bir gün soba yakmayı bilmiyorum diye evire çevire dövmüştü beni… Bir gece gece 3’ten sabaha kadar bana tecavüz etti, sonra çocuklarımın yanında dövdü. Burnum şu an hala kırık… (Ailemden) kimseyi aramayadım zira beni geri gönderecekler diye. Babam beni tekraren aradıktan sonra ağlayarak açtım, sıkıntıyı anlattım. ‘Çocuklarını bırak otomobile atla gel’ dedi.
“Çocuklarımı bıraktım gittim bir haftalığına ancak küçük çocuğum hala bunun travmasını yaşıyor, benden bir an bile farklı kalamıyor… Ondan sonra ailem ‘çocuklarını gönder’ dedi. ‘Çocuklar adamlarındır’ bizim burada o denli derler. Ancak ben itiraz ettim, ‘yanınızda kalmamı istiyorsanız çocuklarım da olacak’ dedim. Çocuklarım esasen ba-basız büyüyorlardı bir de annesiz kalsınlar istemedim…”
”Çok büyük umutlarla, tahminen bir çıkış yolu olur diyerek evlendim”
Kendi ayakları üzerinde durmak için fırsat verilmeyen birçok bayan için evlilik bir çıkış yolu olarak beliriyor.
”Bizim vaktimizde üniversite falan yoktu. Benim hayalim İmam Hatip’te okumaktı lakin olmadı. Ailemin zoruyla 16 yaşında evlendirildim, hazır olmadığım bir sorumluluk almıştım, 15 yıl sürdü lakin bitti” diye anlatan bir öteki bayan ise boşandıktan sonra Kütahya’da doğup büyüdüğü kasabada ailesinin yanına döndüğünü söylüyor.
Yakın vakitte toplumsal medya üzerinden tanışıp iki ay içinde verdiği evlilik kararının akabinde ikinci defa aldığı boşanma kararıyla ilgili de şunları aktarıyor:
”Çok büyük umutlarla tahminen bir çıkış yolu olur diyerek evlendim. Yaşadığım kasabada iş bulamımıştım. 12 yaşında oğlum var, onu daha iyi şartlarla geleceğe hazırlamak için evlendim. Yüzde 50 sevgi, yüzde 50 mantık kararıydı.”
Kısa müddette eski eşinin sadakatsizlik ve kelamlı şiddetine maruz kalan bu bayan, ikinci defa boşanma kararını yaşadığı kelamlı ağır şiddet üzerine verdiğini söylüyor. “Zaten aradığımı bulamamıştım, sü-rekli borç içindeydik, bir geleceğimiz yoktu, oğlumdan da farklı olmamın hiç bir manası kalmamıştı” diyor.
Eski eşinden hala kelamlı şiddet gördüğünü aktaran bu bayan kendisi için çıkış yolunu bu sefer kendi ayakları üzerinde durmak olarak tanımlıyor:
”Burada bir seramik fabrikası kuruluyor. Oraya iş başvurusu yaptım. Tek istediğim paramı kazanmak, oğlumun muhtaçlıklarını karşılamak ve kimseye muhtaç olmamak.”
Getty Images”Boşanmış bayanlar toplumda ‘kara koyun’ olarak algılanıyor”
Erkin sağladığı konfor alanının dışına çıkıp, kendi ayakları üzerinde durmaya çalışan kadınlarsa toplumsal önyargılarla uğraş etmek zorunda kalıyor.
Bu süreçte onları desteklemesi için kurgulanan nafaka sistemi bayanların gereksinimlerine gereğince karşılık veremiyor. Nafaka ölçüleri ailelerin ekonomik durumuna nazaran değişiyor lakin günümüz ortalamasıyla Türkiye’de yaklaşık 300-400 TL aralığında bir fiyat belirleniyor.
Görüştüğümüz bayanların tümü, eski eşlerinden kendileri için nafaka istemediklerini de söylüyorlar. Çocuğu için nafaka alan bir bayanın anlattığına nazaran ise eski eşi, boşanmalarından itibaren geçen 10 yıllık müddetin yalnızca son birkaç yılında kızı için ödemesi gereken nafakayı yatırdı.
Bayanlar, nafaka borcunu alamadıkları durumlarda, icra takibi başlatabiliyorlar lakin ”davalarla yine uğraşmak istemedikleri” ya da eski ”eşleriyle tekrar muhattap olmak istemememeleri” üzere sebeplerle bu yolu tercih etmeyebiliyorlar.
Eskişehir’e döndükten sonra çalıştığı iş yerinde de ”dul bayan muamelesi” gördüğünü aktaran bayan konuşmacı, iş yerinde de tacize uğradığını belirtiyor. ”Bir muhtaçlığın olursa” diyenlere karşı ”çizgiyi çekebildiği” için maruz kaldığı tacizin bununla hudutlu olduğunu söyleyen bu bayan, ”Boşanmış bir bayan olduğu için toplumda kara koyun gibi” algılandığını aktarıyor.
Bayanların varlığı aile kavramının içine hapsediliyor ve Avukat Ceren Akkaya bunun boşanmalara negatif bir formda yansıdığını söylüyor. ”Bunu davaları uzatma eğiliminden ya da eşleri barıştırma eğiliminden görüyoruz” diyor Akkaya.
Bu durum bayanın eşinden gördüğü şiddeti de içselleştirmesine sebep olabiliyor.
Birinci bayan konuşmacı, ”Maruz kaldığım ruhsal ve fizikî şiddetin yarattığı değersizlik hissiyle inti-hara sürüklendiğimi boşandıktan çok sonra keşfettim. Tüm bu şiddet evliliğin bir parçasıymış, güya buna layıkmışım üzere hissediyordum. Çok sonra, farkındalıklarım yükseldikten sonra, evliliğim sırasında tecavüze uğradığımı anladım” diyor.
“Van’da birinci defa, meskeninin kapısına kendi ismini yazdıran bayan oldum“
Birinci evliliğini 22 yaşında yapan ve meskeninin bayanı olmak istediği için işini bıraktığını söyleyen Zozan Özgökçe ise birinci boşanma tecrübesinden sonra kendi ayakları üzerinde durma sürecini şöyle anlatıyor:
”Ben ve tanıdığım bir oburu bizim aşirette birinci boşanan kadınlardık. O vakitler aile içindeki kadın-lar ve erkekler tarafından çok yadırgandık. Ben Van’da birinci kere, konutunun kapısına kendi ismini yazdıran bayan oldum. Konutlarda bayanlar da erkekler de yaşıyordu fakat kapıda daima erkeğin ismi yazıyordu, bayanın ismi yoktu.”
Eskişehir’de yaşayan bayan, edindiği farkındalığın kendisini artık çok iyi hissettirdiğini de söylüyor ve şöyle devam ediyor:
”Kendinin farkında olmak, kızıma onu vermeye çalışıyorum hislerinin isteklerinin farkında olması. Öğrenilen bir şey bu, benim ailem bana vermemişti, ben kızıma vermeye çalışıyorum. Alemde birbirimizin sıkıntılarını dinlediğimiz, hislerimizi anladığımız bir ortam olmamıştı güya olan her şey bizim hatamız üzere hissettiriliyorduk artık bunu aştık. Kızıma da bunu öğretmeye çalışıyorum.”
Evlilik ve boşanma travmaları aşma çabasında bayanların yalnız olmadığını hatırlamasının değerli olduğunu belirten Zozan Özgökçe, ”Kadınlarla yaptığımız küme çalışmaları bana çok uygunlaştırıcı geldi. Öfkelendiğim, iyi hissetmediğim devirlerde boşanmış arkadaşlarımızı ararım, onlara sorarım meselelerinin üstesinden nasıl geldiklerini. Bu bana çok iyi geliyor” diyor.
Cumhuriyet
