Trendyol’un önü… Kuyruk metrelerce uzuyor. Sıra bekleyen bine yakın gencin umudu, motosikletli kurye olmak… Pandemi ile birlikte derinleşen işsizlikte bulunabilen tek iş neredeyse canı kıymetine ya yemek ya kargo dağıtmak…

Şişli’deki İŞKUR önü… Orada da kuyruk uzanıyor. Gelenler iş başvurusu yapmak gayesinde. Doğal uygun bir iş olursa…

“Kockoca bir devlet. Avrupa’ya, Amerika’ya bile yardım ederken ben niçin sokaktayım? Benim niçin yiyecek bir şeyim yok?” diyor Ahmet… Uzun yıllardır işsiz. Pandemi ile birlikte artık tüm umutlarını yitirmiş. Esasen fakirdi, artık aç…

“Geleceğe dair hiçbir hayalim yok…” Bu kelamlar de çok değil beş yıl evvel kriz idaresi uzmanı olarak 4 bin 800 TL maaşla çalışan B.B’ye ilişkin… O da 2017’de şirket el değiştirince bir anda işsiz kalmış. Akabinde bir daha o maaşla iş bulması mümkün olmamış… Garantisiz, mesleği dışında ufak tefek işlerle geçerken günleri, pandeminin patlaması ile yoksulluğun artık tabanını yaşıyor. İsmini utandığı için vermeyen B.B., “Bugün memleketimden gelen peynir, zeytin olmasa düzgün bir şey yiyemeyeceğiz. Tek talihim eşimin vejetaryen olması” diyor.

B.B’nin yaşadığını uzun müddettir on binlerce beyaz yakalı diye tabir edilen bankacılar, finans uzmanları, grafikerler, yazılımcılar üzere meslek kümesi üyeleri yaşıyor.

Bu yılın ikinci çeyreğinde (nisan, mayıs, haziran) yüzde 21.7 büyüdüğü tez edilen Türkiye’de, artık kimseyi şaşırtmayan lakin üzen insan görünümleri bunlar. Pekala, Türkiye neden yıllardır yoksulluk biriktiriyor? Evvel beş yılda Türkiye’de yoksulluğu biriktiren sayılara bakmak gerek…

1.6 MİLYON KİŞİ UMUTSUZ

Fakirleşmenin en büyük nedeni işsizlik… Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bilgilerine nazaran Türkiye’de “dar tarifli işsizlik” oranı Temmuz 2021 prestijiyle yüzde 12. İşsiz sayısı ise 3 milyon 932 bin kişi. Bu sayılar beş yıl evvel, Temmuz 2017’de sırasıyla yüzde 10.6 ve 3 milyon 367 kişiydi. Bu oran, 2020’de yüzde 13.2’ye ulaştı. İşsiz sayısı ise 3 milyon 330 binden 4 milyon 61 bine çıktı.

Bilhassa global Covid-19 salgını sonrası öne çıkan ve artık TÜİK’in de istatistiklerine yansıtmak zorunda kaldığı “geniş tarifli işsizlik (atıl işgücü)” bilgileri ise işsizliğin geldiği boyutları daha iyi ortaya koyuyor. Temmuz 2021’de yüzde 23.6 ve 8 milyon 421 kişi olan geniş tarifli işsizlik oran ve sayısı, Temmuz 2017’de yüzde 16 ve 5.3 milyon kişiydi.

Ayrıyeten işsizlikle ilgili duruma bakarken, “iş bulma ümidim yok” diyen 1.6 milyon kişi ve tümü bayan olan ve “ev işleriyle meşgul” diye tanımlanan 10.2 milyon kişi de unutulmamalı. Bu bireyler, münasebetleri nedeniyle işgücüne dahil edilmiyor ve işsiz sayılmıyor.

‘ASGARİ’ ERİYOR

İşsizlik, kronik bir sorun olarak derinleşirken çalışanların durumu da her yıl biraz daha kötüleşiyor… Çalışanından memuruna her bölümün gelirinin satın alma gücü azalıyor. Zira Türkiye’de, Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun (SGK)’nin haziran sonu datalarına nazaran yaklaşık 20 milyon fiyatlı çalışandan taban fiyatlı olanların (yüzde 10 üstü ya da altı) sayısı yüzde 45-55 ortasında varsayım ediliyor.

Bir manada bu fiyat “asgari” olmaktan çıkıp “ortalama”ya dönüştü. Bu da yoksulluğu destekleyen değerli bir kriter.

2016 yılında 1300 lira olan taban fiyat bugün 2 bin 826 lira olarak uygulanıyor. Fakat bu fiyatın alım gücündeki erimeyi görmek için yalnızca dolar karşılığına bakmak bile kâfi. 2016’daki minimum fiyatın dolar karşılığı 442 dolar iken, bugünkü minimum fiyatın dolar karşılığı yalnızca 318 dolar. Tekrar örneğin beş yıl evvel taban fiyatla 6.2 adet çeyrek altın alınırken, bugün bu sayı 2.9’a düştü.

Ayrıyeten Birleşik Metal-İş Sendikası Sınıf Araştırmaları Merkezi’nin (BİSAM) Ağustos 2021 prestijiyle son bir yıl için yaptığı “Asgari Fiyatın Alımgücü Araştırması”ndaki şu vurgu da çarpıcı: “Bugün minimum fiyatın, geçtiğimiz yılki kadar katı ve sıvı yağ alabilmesi için 3 bin 422 lira, zerzevat alabilmek için 3 bin 150 lira, süt ve süt eserleri alabilmek için 3 bin 96 lira, et alabilmek için 3 bin 14 TL lira olması gerekiyor.”

Ayrıyeten, ismi üstünde; taban fiyatın yetersizliğini ortaya koyan bir değerli araştırmayı da yıllardır Türk-İş yapıyor:

Türk-İş’in dört kişilik bir aile için yalnızca besin harcaması söz eden ve Aralık 2016’da 1432 lira olan açlık hududu, Eylül 2021’de 3 bin 49 liraya yükseldi ve daima minimum fiyatı geride bıraktı. Bunların yanında geneli görmek açısından tüketici enflasyonunun (TÜFE), toplamda Aralık 2016’dan Aralık 2020’ye yüzde 73, Ağustos 2021 sonunda yüzde 93 arttığı da gözden kaçmamalı.

GELİR DAĞILIMINDAKİ BOZULMA SÜRÜYOR

Türkiye’de yaşanan bu ve misal gelişmeler, bilhassa son beş yılda yoksulluğu çok çarpıcı boyutlara taşıdı. Global Covid-19 salgını ise bu durumu daha da görünür hale getirdi. TÜİK’in resmi bilgilerine nazaran bile, Türkiye’deki fakir sayısı 2016 yılından 2020 yılına 16 milyon 328 bin şahıstan 17 milyon 921 bin bireye yükseldi. Yoksulluk oranı da yüzde 21.2’den yüzde 21.9’a ulaştı.

Türkiye’nin her vakit adaletsiz ve bozuk olan gelir dağılımı da geçen bu periyotta daha da sıkıntılı hale geldi.

Gelir dağılımını gösteren ve sıfıra yaklaştıkça güzelleşmeyi tabir eden gini katsayısı, 2016’dan 2020’ye daha da kötüleşerek 0.404’ten 0.410’a çıktı.

Tekrar gelirden en çok ve en az hisse alan yüzde 10’luk kümeler ortasındaki gelir farkı ise 15 kata ulaştı. 2016 yılında 13.6 kat olan gelir farkı, 2020 yılında 14.6 kata yükseldi.

‘25 BİN DOLAR’I UNUTTURMA PEŞİNDELER

Türkiye’de gelir dağılımı bozulurken gelir de azalıyor.

2013 yılında 12 bin 582 dolara kadar çıkan, 2016 yılında ise 10 bin 964 dolara inen kişi başına ulusal gelir (gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH)), 2020 yılında 8 bin 597 dolara kadar geriledi. Bu nedenle, AKP iktidarının 10. Kalkınma Planı’na koyduğu ve 2023 yılı için hedeflediği 25 bin dolar kişi başına gelir ise çoktan hayal oldu. Aslında AKP yöneticileri de bu sayısı artık hiç ağızlarına almıyor. Üstelik kısa mühlet evvel açıklanan ve 2022-2024 yıllarını kapsayan son orta vadeli programda (OVP) 2023 yılı için bu gelir maksadı 10 bin 703 dolar ilan edildi.

Ayrıyeten 10. Kalkınma Planı’nda 2023 yılı için hedeflenen toplam 2 trilyon dolarlık GSYH son OVP’de 925 milyar dolar, 500 milyar dolar olan yıllık ihracat maksadı de 242 milyar dolar olarak yer aldı.

Cumhuriyet