Etiyopya’nın geleceğini belirleyecek Tigray’daki mevcut krizin köklerini Etiyopya tarihinin derinlerinde aramak gerekiyor. Malum, İtalya’nın emperyal emellerine direnmeyi başarmış bir ülkedir Etiyopya.

Çocukluğumuzda, ülke açlıktan kırılırken sarayındaki aslanlarını etlerle beslediğini okuduğumuz “Arslanlar Arslanı” lakaplı Haile Selasiye, bağımsızlık sonrası ulusal birliğin nimetlerinden epey yararlanmış bir figürdü. Başlarda ülke içinde hassas bölgesel/etnik dengeyi sürdürme muhtaçlığına ahenk sağlamış olsa da sonuçta sert bir diktatöre dönüşmüştü.

KİLİT BÖLGE TİGRAY

Biliniyor; Etiyopya’yı 1974’ten 1987’ye kadar Sosyalist Etiyopya Süreksiz Askeri Hükümeti (Derg olarak da adlandırılır) yönetti. Marksist idare monarşiyi kaldırıp Selasiye’yi defetmiş, feodalizme savaş açmış, eğitim seferberliği yapmış bir idareydi.

Fakat Eritre’nin bağımsızlık taleplerinin öncüsü Eritre Halk Kurtuluş Cephesi (EPLF) ile Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF) birlikte Derg idaresine karşı çaba ettiler.

Marksist idarenin devrilmesinde bu Tigray bölgesi kilit değerdeydi. (Bu ortada Derg, 1987’de resmi olarak devrilmesine karşın, önderleri 1991 yılına kadar iktidarda kaldı).

DÖNÜM NOKTASI SEÇİM

İki örgüt de Derg’e karşı kurulan Etiyopya Halkının Devrimci Demokratik Cephesi’nin (EPRDF) bir kesimiydi. TPLF önderi Meles Zenawi, koalisyona liderlik etmiş akabinde Başbakan olmuştu.

Zenawi, Tigray’lılara yeni hükümetin güvenlik aygıtında, askeri komutasında geniş yer verdi. Yeni anayasa etnik federalizme dayanıyordu, yani her etnik bölgeye ayrılma hakkı verilmişti.

2005 seçimlerinde daha fazla demokrasi için atılan adımların denetim edemeyecekleri güçleri özgür bırakabileceğini fark eden EPRDF liderliği, tavrını değiştirerek son derece baskıcı bir düzeneğe dönüştü. Muhalif siyasetçiler, insan hakları aktivistleri, bağımsız gazeteciler hapsedildi.

Oromia ve Amhara ortasındaki tarihi etnik çekişmeler, Amhara ve Tigray dahil kimi bölgelerarası arazi uyuşmazlıkları etnik milliyetçiliği, karşılıklı düşmanlığı kökleştirdi.

Hıristiyan Ortodoks seçkinler ile büyüyen, lakin görece daha yoksul olan Müslüman nüfus ortasında da tansiyon gitgide arttı. Zelewi 2012’de öldüğünde, ülkenin güneyinden Tigray olmayan Hailemariam Desalegn’in başbakanlığa atanması, bilhassa de Oromya’da ayaklanmalara yol açtı.

EPRDF, Hailemariam’ın yerine süratle, Müslüman/Hıristiyan karışımı bir aileden gelen birinci Oromo olan Abiy Ahmed’i getirdi. Etiyopya’nın güvenlik aygıtının içinde yetişen biri olan Abiy, siyasi tutukluları hür bıraktı fakat federal seviyede tesirli Tigraylı başkanları misyonlarından uzaklaştırdı.

Yalnızca güvenlik hizmetlerinde değil, hükümetin her yerinde Tigraylılar kendilerini nüfuzlu durumlardan uzak buldular. Bu tasfiye Tigraylılar ortasında çıkarlarının federal seviyede korunacağına dair inancı zayıflattı. Tigray siyasi liderliği ülkenin kuzeyindeki Tigray’a çekildi.

Abiy, Covid-19 salgınının ortasında Ağustos 2020’de yapılması planlanan ülke çapındaki seçimleri süresiz olarak ertelediğinde, sırf Tigray bölgesi seçimleri belirlenen vakitte yaparak özerkliğini savundu. Etiyopya ordusunun çekirdeğini oluşturan Tigray askeri ünitelerini de harekete geçirdiler.

ABİY’İN KORKUSU…

Abiy’e nazaran, Tigray bölgesi federal hükümete karşı gelebiliyorsa öteki bölgeler de gelebilir. Tigray’in öteki ayrılıkçı kümelerle temasları olduğuna inanıyor Abiy. Bu nedenle Tigray üzerinde merkezi otoriteyi sağlamak zorunda. Tigray, son derece güçlü, epey dağlık bir bölge. İnsanları sert, inatçı olarak biliniyor.

Karayla çevrili olmasına, yalnızca 6 milyon nüfusuna rağmen, 100 milyonluk Etiyopya’ya karşı Tigray’ı savunmakta kararlı bir halkı var. Abiy, hava gücü avantajına ve kuzeyde Eritre üzere bir müttefike sahip, fakat bu ülkedeki bir savaşın Yemen’deki üzere sonuçlanması ihtimali de var.

Tigray -en azından henüz- ayrılık için savaşmıyor. Başkanları Etiyopya’nın dağılmasını değil, Tigray’ın merkezde saygın bir yere, bölgelerinde kâfi özerkliğe sahip olmasını istiyor. Gayeleri bağımsızlıktan çok rejim değişikliği üzere görünüyor. Zira artık Abiy’e güvenmiyorlar. Görünen o ki, Abiy, boyun eğmelerini beklediği Tigraylılarla, Tigraylılar da Abiy ile pazarlık yapmayacak.

Bu nedenle milletlerarası arabuluculuk sorunu çözecek üzere görünmüyor. Sonucu Etiyopya’nın öteki bölgelerindeki gibisi gelişmeler ile Etiyopya’nın komşularının rolü/etkisi belirleyecek ayrıyeten. Ülkenin geleceğini çok etkileyecek bir meseledir bu. Tekrar de Etiyopya’nın dağılması pek mümkün değil. Bir şiddet devrine gireceği kesin. Tahlil ne olabilir? Merkezde yeni bir hükümet sistemi ile bölgelerle bağların tekrar yapılandırılarak istikrarın sağlanması. Olmasa ne olur? Yeni bir Yemen’le karşılaşırız. Olacağı bu.

Cumhuriyet