Kimileri “kadın sanatçı yoktur, sanatçı vardır” diyor. Bu iddiayı andığım kitap bağlamında öne sürüyorlar. Maalesef optik körlüğünün ta kendisi. Zira kitabın argümanı tam da o “kadın sanatçı” yoktur, “büyük sanatçı” vardır. Kitabın kompozisyonu bile bu doğrultuda hazırlanmış. “Kadın” sözcüğünün üstü çizilmiş. Bayan sözünü çıkın, geriye “büyük sanatçılar” tabiri yahut tanımlaması kalıyor. Yani, bayan sanatçı değil, büyük sanatçı vurgusu var o görsellikte. Fakat kimileri kapak ve sırttaki görsel düzenlemede “kadın” sözcüğünün üstü neden çizili diye bir “engizisyon sorusu” çıkarıyor ortaya. Vah vah! Yayıncıların bayan sözcüğünün üstünü bayan kimliği bağlamında çizdiğini düşünmek delirmekle eşanlamlı lakin literatür, popülizmle “delirium” (Can Yücel’in harika deyişiyle “deliriyorum”) halinin iç içe geçtiğini saptadı.
NEDENİ AŞİKÂR
Kitap bayanı “yoksama” tarihinin ne kadar şiddetli olduğunu gösteriyor. Lakin güya dünyanın en büyük hatası işlenmiş üzere kitap günlerce sürdürülen bir kampanyanın öznesi. Nedeni aşikâr: Popülist kültürün beslediği patolojik linç anlayışı. Geçmiş olsun. Hepimize. Bir de iş yapalım lakin işgüzar olmayalım, çok şey bilelim lakin bilgiç olmayalım değil mi? Lakin bir “kadın sanatçı” realitesi var. Bu kavram ikincilleştirme, ayrımcılık kastıyla kullanılıyorsa reddedilir. Kimlik, vücut, kamusallık dediğimiz alanların paydasında norm kurucu ve bozucu bir etken olarak, evet, bayan kimliği mevcuttur. O vakit tekrar kimilerine literatürde bin yıldır yeri belirli karşılığı da verelim: Hayır, bayan sanatçı olmak kesinlikle feminist olmayı gerektirmiyor. Yapısalcılık sonrası anlayışın bilince getirdiği tanımla söyleyelim: Bayanın bizatihi varlığı bir muhalefetin, bir sökümün göstergesidir. Bayanların yaptığı sanatın iç dinamikleri onları öncü pozisyonuna yükseltir. Tartışılan kitap tam da bunu söylüyor. Eleştirenler ne söylediklerini ayağa kalkıp kendileri yanıtlasın. Üstelik “kültür” dünyamızda artık yeni bir kavram olarak ele aldığımız bu olgu 1990’larda yerli yerine oturtuldu. “Sanat tarihi” kavramı madunların, eril ve beyaz adamın mitolojisi dışında kalanların, dışlanmışların “tarihleri” olarak yine yazıldı. Bugün “sanat tarihleri” var. Bayanlar yalnızca bu planın oluşmasında değil, şuur durumlarının, zihniyet yapılarının, yerleşik tüm kategorilerin sökülmesinde, “bakış” kavramından başlayarak temsil siyasetlerine kadar kurucu rolü oynadılar. Lisan ve şuur bunlardan biri. Ancak ne yazık ki bazen bayan konusuna taraf olurken hâlâ terk edilen kimi “söylemler” ayrımsanmadan içselleştirilmiş olarak kullanılıyor. “Söylem” kavramının güçlü yanı bu. Herkes bu iç bükülmeden hissesine düşeni alıyor. Mevcut tenkitler tam da burada duruyor. Biraz yazık biraz ayıp.
ŞOVEN BİR YAKLAŞIM
Anlaşılan elimize aldığımız kitaplara içinde Türkiye’den ne var diye bakıyoruz. Yoksa ne yapalım, her çevirdiğimiz kitap için yayınevlerine, “bir Türkiye kısmı ekler misiniz” diye soralım mı? Aklın alacağı şey değil. Meğer bunu istiyor tenkit kervanı. Oldukça şoven bir yaklaşım. Ürkütücü. Pekala, o durumda kimler alınacaktı kitaba? Türkiye’den kitapta daha çok bayan sanatçı olmamalı mıydı? Niye olmasın? Türkiye’de Çağdaş Sanat: 1980-2000 isimli kitapta kurduğum bir tez var ve birinci defa sanırım orada lisana getirildi: Güncel/çağdaş sanatı Türkiye’de bayan sanatkarlar hazırladı. Argüman bugün de daha ileri çalışmaları bekliyor. İsmini sayacağım onlarca bayan sanatkarımız kozmiktir, dünya çapındadır. Ancak dünya edebiyatı kitabında yalnızca Orhan Pamuk yer alıyor. Yaşar Kemal? Melih Cevdet? Fazıl Hüsnü? Orhan Kemal? Ve daha kimler kimler. Tamam, yayınevlerine yeni kısım eklemelerini söyleyeceğiz. Zeid’in kitapta yer almasının nedeni besbelli: Tate retrospektifi. Tekrarlayayım: Türkiye’de şimdiki sanatın en değerli eksiği üniversal yayınevlerinin bastığı sanatçı monografilerinin olmamasıdır. Fakat Zeid’in “Türklüğü” konusu bana bir periyot kimilerinin Nâzım Hikmet’in “Türklüğünü” tartışmasını anımsatıyor. Ürpertici değil mi?
YANIT VERECEK DEĞERDE BULMUYORUM
Kitabın odağını yitirmiş tenkitlerine getireceğim açıklamalar bunlar. Hakkımda söylenenleri ise yanıt verecek değer ve bedelde bulmuyorum. Küratörlük aktifliğini 2010 sonrasında gösterenler 2010’da biten bir kitapta niçin yer almadıklarını soruyorsa ve bunu çabucak öbür ayıplı ithamlarla açıklıyorlarsa bilsinler ki 2010 sonrasını yazdığımda onlara zevkle yer vereceğim. Üstelik onlarla eğitim kurumlarında sanat kurumlarında birlikte çalışmışlığım var, hem de uzun mühlet. Türkiye’de Çağdaş Sanat isimli kitabı hiç görmeden, “arkadaşları haber verdiği için” duyanlar ve onu (ah, ne kadar hüzünlü bir durum) “küratörlük/küratörler hakkında” bir kitap sananlar tekrar bilsin ki değindiğim kitapta bana küfretmiş olanlar da ferdî bağımın en uzak olduğu isimler de edimlerinin gerektirdiği övgüyle anlatılıyor. Bu da benim övüncüm olsun. Son: Dünyanın en derin noktasını da en yüksek noktasını da metreyle ölçtük. Çağdaş sanattaki derinliği yahut çapı ölçecek metrik şimdi elimizde yok. Bulununca bildiririm. Şimdilik sezinlediğim, derinliğin mesela hiç kuramsal yazı yazmamış olmakla ilgili olduğu. İdareciliğim ise besbelli zayıf ki bu tezleri öne sürenleri yönetim edememişim. Lakin onların iyi yönetimciler olduğu anlaşılıyor. İşte bu türlü…
Cumhuriyet
